સ્ટુડન્ટ્સમાં આંખોની ડ્રાયનેસ વધી રહી છે

રમવા માટે હોય કે ભણવા માટે, સ્ક્રીન-ટાઇમ વધી રહ્યો છે એને કારણે વકરી રહી છે સમસ્યા સ્ટુડન્ટ્સમાં આંખોની ડ્રાયનેસ વધી રહી છે

પ્રતીકાત્મક તસવીર

ભારતની B. J. મેડિકલ કૉલેજનો અભ્યાસ કહે છે કે સ્કૂલનાં બાળકો રોજ ત્રણ કે સાડાત્રણ કલાક સ્ક્રીન-ટાઇમ ગાળે છે. એને કારણે ખૂબ નાની ઉંમરથી ડ્રાય આઇઝ ડિસીઝ એટલે DEDનું જોખમ ખૂબ વધી રહ્યું છે. આંખોમાં ડ્રાયનેસને કારણે બળતરા, ખંજવાળ, લાલાશ, આંખ થાકી જવી જેવી તકલીફો તો રહે જ છે સાથે એ લાંબા ગાળે દૃષ્ટિને પણ અસર કરે છે

વિશ્વમાં એવી કોણ વ્યક્તિ છે જેની પાસે મોબાઇલ કે ટીવી સ્ક્રીન નથી? જન્મતાની સાથે જ બાળક મોબાઇલ સ્ક્રીનથી વાકેફ થઈ જાય છે. આજનો વિષય મોબાઇલ સ્ક્રીન નથી પરંતુ એના કારણે બાળકોમાં વધી રહેલી આંખોને લગતી સમસ્યા છે. તાજેતરમાં જ અમદાવાદની B. J. મેડિકલ કૉલેજ, રાજકોટની P. D. U. ગવર્નમેન્ટ મેડિકલ કૉલેજ અને સતનાની ગવર્નમેન્ટ મેડિકલ કૉલેજે મળીને બાળકોના સ્ક્રીન-ટાઇમ અને આંખોની સમસ્યા પર સંશોધન કર્યું, જેમાં ૪૬૨ સ્કૂલોનાં સરેરાશ ૧૧ વર્ષનાં બાળકોનું ગવર્નમેન્ટ હૉસ્પિટલમાં આંખનું પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું. એ મુજબ ૯૦ ટકા વિદ્યાર્થીઓમાં મધ્યમથી ગંભીર ડ્રાય આઇ ડિસીઝ એટલે કે (DED)નું નિદાન આવ્યું. આ સ્થિતિ આંખોની નબળી દૃષ્ટિ, લાલાશ રહેવી, ખંજવાળ આવવી કે આંખમાંથી પાણી પડવા જેવી સમસ્યાને નોતરે છે. રિસર્ચ દરમ્યાન આ બાળકોને તેમના ચાર દિવસના સ્ક્રીન-ટાઇમના ઉપયોગ પર સવાલ પૂછવામાં આવ્યા ત્યારે તેમના જવાબમાં અડધો કલાકથી બે કલાક કમ્પ્યુટર પર અભ્યાસ અને પોણા કલાકથી બે કલાક એક્સ્ટ્રાકરિક્યુલર ઍક્ટિવિટી સામેલ હતાં. વધુમાં તેઓ દરરોજ પોણોથી બે કલાક અભ્યાસ માટે અને બેથી સાડાત્રણ કલાક જેટલો સમય એન્ટરટેઇનમેન્ટ માટે મોબાઇલ સ્ક્રીન પર વિતાવતા હતા. એટલે તેમના તારણ મુજબ જે બાળકો દિવસના ત્રણથી સાડાત્રણ કલાક સ્ક્રીનને લગતા ડિવાઇસ પર વિતાવે છે તેમનામાં ડ્રાય આઇઝનું જોખમ ખૂબ જ ઊંચું છે. કૉમન સેન્સ મીડિયાના સર્વે મુજબ દેશભરમાં વર્ષ ૨૦૧૭માં ૦-૮ વર્ષનાં ૯૫ ટકા બાળકો મોબાઇલનો ઉપયોગ કરતાં હતાં જેમાંથી ૪૨ ટકા પાસે પોતાનાં ટૅબ્લેટ હતાં. કમ્પ્યુટરની સ્ક્રીન હોય કે મોબાઇલની, ભણવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય કે ગેમ રમવા માટે, સ્ક્રીન-ટાઇમ બાળકોના હેતુ જોઈને આંખની સુરક્ષા નથી કરતો ત્યારે આ સ્ક્રીન-ટાઇમની સમસ્યા માટે શું કરી શકાય? સ્કૂલના શિક્ષકોનું શું કહેવું છે? જો એજ્યુકેશન માટે જ બાળકો સ્ક્રીનનો ઉપયોગ કરતા હોય તો એનું સોલ્યુશન શું હોઈ શકે એ નિષ્ણાત પાસેથી જાણીએ.

ADVERTISEMENT

સૉફ્ટ કૉપીથી જ કામ થાય છે

પંદર વર્ષથી મુંબઈની જાણીતી ઇન્ટરનૅશનલ સ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે કામ કરતાં રેણુ નાગપાલ જણાવે છે, ‘સ્ટેટ બોર્ડ કે સેન્ટ્રલ બોર્ડના અભ્યાસક્રમમાં ૧૦ વર્ષ પહેલાં બહોળો સિલેબસ નહોતો અને સ્કૂલો ટેક્નૉલૉજીથી સજ્જ પણ નહોતી. હવે એવું થયું છે કે નાનામાં નાની સ્કૂલમાં ગૂગલ મીટ અને અન્ય નેટવર્ક ઉપલબ્ધ છે, જેના કારણે વિદ્યાર્થીઓનાં નોટ્સ, સ્ટડી-મટીરિયલ્સ અને પાવર પૉઇન્ટ પ્રેઝન્ટેશન બધું જ અપલોડ કરવામાં આવે છે. પેરન્ટ્સ પણ ચેક કરી શકે છે કે સ્કૂલમાં તેઓ શું ભણી રહ્યા છે. પ્લસ પાછળનાં ૧૦ વર્ષનાં પરીક્ષાનાં પ્રશ્નપત્રો, કમ્પેટિટિવ એક્ઝામનાં જૂનાં પેપર્સ બધું જ ઉપલબ્ધ છે. ક્લાસ દરમિયાન પણ વિદ્યાર્થીઓ સાથે ટૉપિકની ડિજિટલ નોટ્સ શૅર કરવામાં આવે છે અને તેઓ ઘરે પણ એ જ વાંચવાના છે. એ સિવાય ૧૧થી ૧૫ વર્ષનાં બાળકોના દરેક વિષયના જુદા-જુદા પ્રોજેક્ટ વર્ક હોય છે, જેના રિસર્ચ માટે તેઓ દિવસના ૩-૪ કલાક કમ્પ્યુટર કે મોબાઇલ પર વિતાવતા હશે. તો મારા ખ્યાલથી તેઓ ૪ કલાકથી વધારે જ સમય સ્ક્રીન પર પસાર કરતા હશે. પરીક્ષા દરમ્યાન સ્ક્રીન-ટાઇમમાં વધારો થાય છે. પ્લસ આજે સ્કૂલમાં જે સ્માર્ટ બોર્ડ હોય છે એ બ્લુ સ્ક્રીન હોય છે એટલે પેરન્ટ્સની ફરિયાદ હતી કે પહેલાંનાં ટ્રેડિશનલ બ્લૅક બોર્ડ અને ચોકનો ઉપયોગ કરો, કારણ કે તેઓ બાળકોના સ્ક્રીન- ટાઇમને ઓછો કરવાની કોશિશ કરી રહ્યા છે. આજે ઑનલાઇન ક્લાસે પણ ભણવામાં એવી સગવડ પૂરી પાડી છે જેથી બાળકોના અભ્યાસમાં બ્રેક નથી પડતો. ગયા અઠવાડિયે જ ભારે વરસાદને કારણે સ્કૂલે બધા ક્લાસ ગૂગલ મીટ પર અરેન્જ કર્યા હતા. ભવિષ્યમાં સ્ક્રીન-ટાઇમ વધશે, પરંતુ ઘટવાના કોઈ સંકેત નથી.’

શિક્ષણ કે મનોરંજન સ્ક્રીન એટલે સ્ક્રીન

તો શું વિદ્યાર્થીઓની આંખોને કમ્પ્યુટર પર સતત કામ કરતી વખતે કે ટીવી કે મોબાઇલની બ્લુ સ્ક્રીનના અલ્ટ્રાવાયલેટ કે ઇન્ફ્રારેડ કિરણોથી ચશ્માં દ્વારા ન બચાવી શકાય? ઘાટકોપરના ૩૦ વર્ષના અનુભવી આંખોના સર્જ્યન ડૉ. નયન ઠક્કર કહે છે, ‘જો ચશ્માં પહેરવાથી આંખોને સુરક્ષા મળતી હોય તો આ સમસ્યા શરૂ જ ન થાય. બ્લુ સ્ક્રીન, વાઇટ સ્ક્રીન, આ ચશ્માં ને તે ચશ્માં એ બધાં જ માર્કેટિંગ ગિમિક છે. બાળકમાં વિટામિન B12, D અને Aની કમી પણ આ ડ્રાય આઇઝની સ્થિતિ લાવી શકે છે. પરંતુ ડ્રાય આંખોની પરિસ્થિતિમાં સૌથી સામાન્ય કારણ વધુપડતો સ્ક્રીન- ટાઇમ છે, કારણ કે એમાં લોકો આંખો પટપટાવતા નથી. જ્યારે તમે કોઈ પણ વસ્તુને ધારીને જુઓ અને બ્લિન્ક (પટપટાવવી) ન કરો તો સમય સાથે આંખોનો બ્લિન્ક-રેટ ઘટી જાય છે. એક મિનિટમાં ૧૦થી ૧૨ વખત આંખો બ્લિન્ક થવી જોઈએ, જ્યારે તમે એક જ વસ્તુ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યા છો ત્યારે લોકો બ્લિન્ક કરવાનું જ ભૂલી જાય છે. જ્યારે આ થાય ત્યારે ઇવાપોરેટિવ ડ્રાય આઇઝ એટલે આંખોની સપાટી પર જે ટિયર્સ હોય છે એ ઊડી જાય છે અને આ સ્થિતિ સર્જાય છે. જ્યારે ડ્રાય આઇઝની પરિસ્થિતિ મોટી ઉંમરના લોકોમાં હોય એ પૅથોલૉજિકલ હોય છે. ઉંમરના કારણે ટિયર ગ્લૅન્ડ સુકાઈ જાય છે. સ્ક્રીન એટલે સ્ક્રીન, પછી એ કોઈ પણ હેતુસર જોવામાં આવે. વિદ્યાર્થીઓ ભણવા માટે એનો ઉપયોગ કરે કે મનોરંજન માટે, એનાથી આંખોની સ્થિતિ સારી થવાની નથી. આજનું આધુનિક શિક્ષણ સ્ક્રીન પર છે તો એનો વિકલ્પ નથી, પરંતુ પેરન્ટ્સે જ વિદ્યાર્થીઓનો એ સ્ક્રીન-ટાઇમ મર્યાદિત કરવો પડશે અને વિદ્યાર્થીઓને દર ૨૦ મિનિટે બ્રેક લેતાં શીખવવું પડશે. જેટલી નજીક સ્ક્રીન હોય એટલી વધારે આંખને સમસ્યા થાય છે. એટલે સજાગ રહીને આંખોના બ્લિન્ક-રેટ પર લોકોએ કામ કરવું પડશે.’

આંખોનો રોગ DED શું છે?

કુદરતી તકનીક સિવાય આંખોને સાચવવાનો કોઈ જ રસ્તો નથી એમ જણાવતાં ડૉ. નયન કહે છે, ‘આંખોમાં ટિયર ગ્લૅન્ડ એટલે કે અશ્રુગ્રંથિ હોય છે જેને કારણે આંખોમાં ભીનાશ રહે છે અને આંખ પોતાનું કાર્ય કરી શકે છે. ડ્રાય આઇઝ સ્થિતિ એટલે કે આંખોની ટિયર ગ્લૅન્ડમાંથી લુબ્રિકેશનનું બાષ્પીભવન થઈ જવું. એટલે આંખો ટિયર્સ પ્રોડ્યુસ નથી કરી શકતી, જેના કારણે બળતરા પેદા થાય છે તેમ જ આંખની સપાટીને નુકસાન થાય છે. બાળકો જ્યારે સતત આંખો ખુલ્લી રાખે છે એટલે તેમની ટિયર ગ્લૅન્ડમાંથી લુબ્રિકેશનનું બાષ્પીભવન થાય છે, જ્યારે એલ્ડરલી લોકોમાં ઉંમરને કારણે આ ગ્રંથિ સુકાઈ જવાથી ડ્રાય આઇઝની સમસ્યા ઊભી થાય છે. તેથી ૨૦ મિનિટનો નિયમ અચૂક અનુસરવો.’

શીખી જાઓ ૨૦-૨૦-૨૦નો નિયમ

સ્કૂલનાં ૯૦ ટકા બાળકોમાં માઇલ્ડથી ગંભીર આંખોની ડ્રાયનેસનું નિદાન થયું. જે બાળકોમાં મધ્યમથી ગંભીર આંખોમાં શુષ્કતા જોવા મળી તેમનો સ્ક્રીન-ટાઇમ બાકીના વિદ્યાર્થીઓ કરતાં ૬૦થી ૭૦ ટકા વધારે હતો. આ જ અભ્યાસ મુજબ બાળકોને દરરોજ ૩ કલાકથી ઓછા સ્ક્રીન-ટાઇમની સલાહ આપવામાં આવી છે તેમ જ ૨૦-૨૦-૨૦ નિયમનું પાલન કરવાનું સૂચવ્યું છે. આ નિયમ મુજબ દર ૨૦ મિનિટે સ્ક્રીનથી બ્રેક લઈ લેવો, કોઈ પણ ઑબ્જેકટ પર ૨૦ ફુટ દૂરથી ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું અને ૨૦ સેકન્ડ માટે જ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું.