Sanskrit Language in Lahore University of Management: સ્વતંત્રતા પછી 77 વર્ષમાં પહેલી વાર, ઇસ્લામિક રિપબ્લિક ઓફ પાકિસ્તાનમાં સંસ્કૃત સત્તાવાર રીતે યુનિવર્સિટી અભ્યાસક્રમનો ભાગ બની છે.
હવે પાકિસ્તાનની યુનિવર્સિટીમા ભણાવાશે સંસ્કૃત, મહાભારત અને ભગવદ ગીતા
આજકાલ, પાકિસ્તાનની પ્રખ્યાત લાહોર યુનિવર્સિટી ઑફ મેનેજમેન્ટ સાયન્સ (LUMS) ના વર્ગખંડોમાં એક એવી ભાષા ગુંજતી રહે છે જે પહેલા તો માનવી મુશ્કેલ છે. હા, સ્વતંત્રતા પછી 77 વર્ષમાં પહેલી વાર, ઇસ્લામિક રિપબ્લિક ઓફ પાકિસ્તાનમાં સંસ્કૃત સત્તાવાર રીતે યુનિવર્સિટી અભ્યાસક્રમનો ભાગ બની છે. ભારતમાં સદીઓથી અભ્યાસ કરવામાં આવતી આ દૈવી ભાષા હવે પાકિસ્તાની વિદ્યાર્થીઓ દ્વારા ખૂબ જ રસ અને જિજ્ઞાસા સાથે શીખવામાં આવી રહી છે. જે ફક્ત સપ્તાહના અંતે વર્કશોપ તરીકે શરૂ થયું હતું તે હવે સંપૂર્ણ ચાર-ક્રેડિટ કોર્સમાં વિસ્તર્યું છે, જેમાં મહાભારત અને ભગવદ ગીતા પર અલગ અભ્યાસક્રમો કોર્સ પણ છે.
ADVERTISEMENT
અહેવાલ મુજબ, LUMS હવે મહાભારત અને ભગવદ ગીતા પર અલગ અભ્યાસક્રમ શરૂ કરવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે. ગુરમણિ સેન્ટરના ડિરેક્ટર ડૉ. અલી ઉસ્માન કાસમી કહે છે કે તેમને આશા છે કે આનાથી એક નવી દિશા મળશે. "૧૦-૧૫ વર્ષમાં, આપણે ગીતા અને મહાભારતના આપણા પોતાના વિદ્વાનોને પાકિસ્તાનમાં જન્મેલા અને ઉછરેલા જોશું," તેમણે વધુમાં સમજાવ્યું કે શરૂઆતમાં, તે ફક્ત એક સપ્તાહના કાર્યક્રમ હતો, જે વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધકો, વકીલો અને સામાન્ય લોકોમાંથી દરેક માટે ખુલ્લો હતો. પ્રતિસાદ જોઈને, તેને નિયમિત ડિગ્રી કોર્સમાં અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યો. હાલમાં, વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા ઓછી છે, પરંતુ આગામી થોડા વર્ષોમાં તેમાં વધારો થવાની અપેક્ષા છે. આદર્શ રીતે, ૨૦૨૭ ના વસંત સુધીમાં, અમે આ કાર્યક્રમને પૂર્ણ-વર્ષના કાર્યક્રમમાં વિસ્તૃત કરીશું.
ડૉ. કાસમીએ વધુમાં સમજાવ્યું કે પંજાબ યુનિવર્સિટી લાઇબ્રેરી પાકિસ્તાનના સૌથી ધનિક, છતાં ઓછા અભ્યાસ કરાયેલા, સંસ્કૃત આર્કાઇવ્સમાંનું એક ધરાવે છે. 1930 ના દાયકામાં, વિદ્વાન જે.સી.આર. વૂલનરે સેંકડો સંસ્કૃત તાડપત્ર હસ્તપ્રતોની સૂચિ બનાવી હતી, પરંતુ 1947 પછી, કોઈ પાકિસ્તાની શિક્ષણવિદ આ સંગ્રહને સ્પર્શી શક્યા નહીં. ફક્ત વિદેશી સંશોધકોએ તેનો ઉપયોગ કર્યો. હવે, સ્થાનિક વિદ્વાનોને તાલીમ આપીને, અમે આ પરિસ્થિતિ બદલવા માંગીએ છીએ.
શાસ્ત્રીય ભાષાઓ માનવતાનું જ્ઞાન ધરાવે છે
આ સમગ્ર પ્રયાસના કેન્દ્રમાં ફોરમેન ક્રિશ્ચિયન કૉલેજના સમાજશાસ્ત્રના એસોસિયેટ પ્રોફેસર ડૉ. શાહિદ રશીદ છે. LUMS નો સંપર્ક કરતા પહેલા તેમને સંસ્કૃતમાં રસ હતો. તેઓ સમજાવે છે કે શાસ્ત્રીય ભાષાઓમાં માનવતાના જ્ઞાનનો મોટો જથ્થો છે. "મેં પહેલા અરબી અને ફારસીનો અભ્યાસ કર્યો, પછી સંસ્કૃત તરફ વળ્યો," તેમણે કહ્યું. સ્થાનિક શિક્ષકો અને પુસ્તકોના અભાવે, તેમણે ઓનલાઈન અભ્યાસક્રમો લીધા અને કેમ્બ્રિજ સંસ્કૃત વિદ્વાન એન્ટોનિયા રુપેલ અને ઓસ્ટ્રેલિયન ઈન્ડોલોજિસ્ટ મેકકોમાસ ટેલર પાસેથી માર્ગદર્શન મેળવ્યું. તેમણે વધુમાં સમજાવ્યું કે શાસ્ત્રીય સંસ્કૃત વ્યાકરણને સમજવામાં તેમને આખું વર્ષ લાગ્યું, અને તેઓ આજે પણ તે શીખી રહ્યા છે.
ડૉ. રશીદે ડૉ. કાસમીના આમંત્રણ પર FC કોલેજમાંથી રજા લીધી અને LUMS માં ભણાવવાનું શરૂ કર્યું. તેઓ કહે છે, "હું મુખ્યત્વે વ્યાકરણ શીખવું છું. જ્યારે હું `સુભાષિત` ભણાવતો હતો, ત્યારે ઘણા વિદ્યાર્થીઓને એ જાણીને આશ્ચર્ય થયું કે આટલા બધા ઉર્દૂ શબ્દો સંસ્કૃતમાંથી આવ્યા છે. કેટલાકને તો ખબર પણ નહોતી કે સંસ્કૃત હિન્દી ભાષાથી અલગ ભાષા છે. તેમને પહેલા અઠવાડિયા માટે તે મુશ્કેલ લાગ્યું, પરંતુ એકવાર તેઓ તેની તાર્કિક રચના સમજી ગયા, પછી તેઓ તેનો આનંદ માણવા લાગ્યા." ડૉ. રશીદ આગળ કહે છે કે આધુનિક ભાષાઓ શાસ્ત્રીય પરંપરાઓમાંથી ઉભરી આવી છે. તેમની વચ્ચે ફક્ત એક પાતળો પડદો છે. તે પડદો દૂર કરો અને સમજો કે તે બધા આપણા પોતાના છે."
