મુમતાઝ બેગમ: પુરુષો તો ઘણા જોયા, પણ સાચો મરદ તો આ એક જ

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : યૉર ઓનર! આપની ઇજાજત હોય તો ગઈ કાલે અધૂરી રહેલી મુમતાઝ બેગમની જુબાની આગળ ચલાવીએ

મુમતાઝ બેગમની જુબાની લેતા ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા. ChatGPT દ્વારા તૈયાર થયેલું ચિત્ર

બૉમ્બે હાઈ કોર્ટમાં બાવલા ખૂન કેસની સુનાવણીનો વધુ એક દિવસ.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : યૉર ઓનર! આપની ઇજાજત હોય તો ગઈ કાલે અધૂરી રહેલી મુમતાઝ બેગમની જુબાની આગળ ચલાવીએ.

ADVERTISEMENT

જસ્ટિસ એલ. સી. ક્રમ્પલ : You may proceed, Mr. Kanga.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : Thank you, your honor!

પછી સાક્ષીના પીંજરામાં ઊભેલી મુમતાઝ બેગમ તરફ ફરીને : વિલાયતમાં તમો ક્યાં-ક્યાં ફરિયાં, સું સું જોયું એ જાણવામાં અમુને રસ નથી. પન એ કહો કે ત્યાંથી તમે પાછાં ક્યારે અને કઈ રીતે આવિયાં.

મુમતાઝ બેગમ : અમો પાછાં આવવાનાં હતાં ત્યારે પણ મારાં અમ્મા મુંબઈમાં જ હતાં. હું બંદર પર ઊતરું ત્યારે એવન કોઈ ધમાલ ન કરે એ માટે મને વિલાયતથી સિલોન જતી એસ. એસ. કોલંબો નામની સ્ટીમરમાં બેસાડી. કોલંબોથી તુતીકોરીન, ત્યાંથી કલકત્તા અને ત્યાંથી ઇન્દોર મને ટ્રેન વાટે લઈ ગયા.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : તમે પાછાં ક્યારે આવિયાં?

રંગારી ચાલ. 

મુમતાઝ બેગમ : સાહેબ! તારીખ તો યાદ નથી, પણ ૧૯૨૧ના ડિસેમ્બરમાં. એ પછી થોડા વખતમાં મને હમેલ રહ્યા. મેં મહારાજને આજીજી કરી કે આવે વખતે તો મારી માને બોલાવો. પહેલાં તો મારી વાત કાને ધરી નહીં, પણ પછી અમ્માને ઇન્દોર બોલાવીને મારી સાથે રાખ્યાં. જોકે અમારી આસપાસ ચોવીસ કલાક પહેરો રહેતો અને અમારી રજેરજ વાત મહારાજને પહોંચતી.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : પછી?

મુમતાઝ બેગમ : મને રાજમહેલના એક અલાયદા ભાગમાં ખસેડી. સાથે ડૉક્ટર, બે નર્સ અને ચોકિયાતો તો ખરા જ. હું છૂટી પડી ત્યારે સૌથી પહેલાં એ ખબર મહારાજને આપવામાં આવ્યા. પછી બે નર્સોએ મને વધામણી આપી અને કહ્યું કે તમારે પેટે દીકરી જન્મી છે. તેનો રડવાનો અવાજ મેં સાંભળ્યો, પણ તેનું મોઢું હજી જોયું નહોતું. ત્યાં જ ડૉક્ટરે આવીને કહ્યું કે અમો દલગીર છૈયે કે તમારી દીકરી ગુજરી ગઈ છે. મને ખાતરી છે કે મારી બેટી મરી નહોતી ગઈ, પણ મહારાજાના હુકમથી તેને મારી નાખવામાં આવી હતી. અને એ જ ઘડીએ મેં નક્કી કરી લીધું કે હવે વહેલામાં વહેલી તકે ઇન્દોરને અને મહારાજાને ઝાઝેરા જુહાર કરી દેવા છે.

ચોપાટી પર બાવલા રહેતા તે મકાન. નીચે ઇસ્લામ ક્લબ. 

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : પછી તુમે ઇન્દોર કઈ રીતે છોડ્યું?

મુમતાઝ બેગમ : મહારાજે મને અને અમ્માને મસૂરી જવા ફરમાન કર્યું. ચોકિયાતો સાથે અમે ઇન્દોરથી મસૂરી જતી ટ્રેનમાં બેઠાં. પણ દિલ્હી સ્ટેશને ઊતરી ગયાં અને ચોકિયાતોને સાફ કહી દીધું કે અમે મસૂરી જવા રાજી નથી. તેમણે ઘણી ધાકધમકી આપી પણ અમે બ્રિટિશ હિન્દુસ્તાનમાં હતાં એટલે તેઓ કોઈ જાતની બળજબરી કરી શક્યા નહીં. હું અને અમ્માજાન દિલ્હીથી નાગપુર થઈને જૂનની ૧૮મી તારીખે મુંબઈ આવીને વર્સોવામાં એક બંગલો ભાડે રાખીને ત્યાં રહ્યાં.

એસ. એસ. કોલંબો (ચિત્ર)

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : ત્યાં તમો કેટલો ટાઇમ રહ્યાં?

મુમતાઝ બેગમ : અમે મુંબઈ પહોંચ્યાં એ પછી અમ્મા પોલીસ સુપરિન્ટેન્ડન્ટ ફુલરને મળવા ગઈ અને પોલીસ રક્ષણ માગ્યું. સાહેબે કહ્યું કે તમે જ્યાં રહ્યાં છો એ જગ્યા સલામત નથી. ત્યાં ચાર બંગલા સિવાય બીજી વસ્તી નથી. ઇન્દોરના રાજાના માણસો ત્યાં તમુને સહેલાઈથી ઓળખી જશે અને મુમતાઝ બેગમને ઉઠાવી જશે. વર્સોવા મુંબઈ પોલીસની હદની બહાર છે એટલે અમે તમારી મદદે બી આવી નહીં શકીએ. (એ વખતે મુંબઈ શહેરની હદ વાંદરા સુધી જ હતી.)

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : પછી? ફુલરસાહેબની વાત તમે માની?

મુમતાઝ બેગમ : હા, જી. અમે મદનપુરાના હકીમ બિલ્ડિંગમાં રહેવા ગયાં. પણ ત્યાંય મહારાજાના માણસો અમારી પાછળ પડી ગયા. તેમણે મને ઉપાડી જવાનું કાવતરું ઘડ્યું હતું. અમ્માજાને પોલીસ-કમિશનર સાહેબને મળીને વિનંતી કરી કે અમારી મદદ કરવાનું કામ ફુલરસાહેબને સોંપો. પણ સાહેબે કહ્યું કે તમે જ્યાં રહો છો એ મદનપુરા ફુલરસાહેબના એરિયામાં આવતું નથી. તમે પોઈબાવડી પોલીસ સ્ટેશનની હદમાં આવતી કોઈ જગ્યાએ રહો તો તમને ફુલરસાહેબનું રક્ષણ મળી શકે. એટલે અમે પરળમાં આવેલી રંગારી ચાલમાં રહેવા ગયાં.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : મને એ કહો કે ઇન્દોર છોડીને મુંબઈ આવ્યા પછી તમે ઘરખર્ચ ક્યાંથી કાઢતાં હતાં?

મુમતાઝ બેગમ : સાહેબ! અમારી પાસે થોડીઘણી બચત હતી એના પર શરૂઆતમાં તો અમે નભી ગયાં પણ પછી રંગારી ચાલમાં રહેવા આવ્યાં એ પછી પૈસાનો તોટો પડવા લાગ્યો. એટલે મેં ત્યાં મારું ગાવા-નાચવાનું કામ ફરી શરૂ કર્યું. અને એક દિવસ પચીસેક વરસનો એક જુવાન જોધ, ફુટડો, અમીર ઘરાક આવ્યો. તેનું નામ અબ્દુલ કાદર બાવલા.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : એટલે કે જેનું ખૂન કરવામાં આવ્યું તે જ ઇસમ.

બચાવ પક્ષના વકીલ મોહમ્મદ અલી ઝીણા : I object my Lordship! So far it has not been proved beyond doubt that Mr. Bawla was murdered. My learned colleague is trying to influence the honorable members of the jury.

જસ્ટીસ એલ. સી. ક્રમ્પ : Objection sustained.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : જેવો નામદારનો હુકમ. મુમતાઝ બેગમ, આ મિસ્ટર બાવલા એ જ ઇસમ કે જેનું ૧૩ જાન્યુઆરીની વહેલી સવારે મોત થયું હતું?

મુમતાઝ બેગમ : (જાણે સપનું જોતી હોય તેમ હળવેથી બોલવા લાગે છે) ઓહોહો! કહેવાય બાવલા, પણ જાણે સંગેમરમરનું બૂત જોઈ લો. દિવસના અજવાળામાં પણ ઝગારા મારતી આંખો. કાળા ભમ્મર વાળ. હોઠ હસે ત્યારે લાગે કે આખી દુનિયા હસી રહી છે. તેની આંગળીઓ અડે અને મારું રોમ-રોમ થનગનવા લાગે. કાનમાં હળવેકથી કહે એનો પડઘો આખા જિસ્મમાં પડે. અને આખું બદન ખીલી ઊઠે જ્યારે તેની આંગળીઓ અડે. પુરુષો તો ઘણા જોયા, પણ સાચો મરદ માણસ તો આ એક જ જોયો.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : મુમતાઝ બેગમ! મારા સવાલનો જવાબ આપો.

મુમતાઝ બેગમ : હા, જી. એ જ મિસ્ટર અબ્દુલ કાદર બાવલા. જે હવે આ ફાની દુનિયામાં રહ્યા નથી. એક રાતે મારો નાચ જોવા નવેક વાગ્યે આવેલા. સાડાદસ સુધી બેઠા. પહેલી જ વાર આવ્યા ત્યારે મારા પર એક હજાર રૂપિયા ઓવારી ગયેલા. ત્યારથી અમ્માના મનમાં વસી ગયું હતું કે મારું અને બાવલા શેઠનું ગોઠવાઈ જાય તો સારું. થોડા વખત પછી સ્લેટર રોડ પર આવેલા બાવલા શેઠના મકાનમાં અમે રહેવા ગયાં. ત્યાં બે-એક મહિના રહ્યા પછી બાવલા શેઠ અને હું તાડદેવ ક્લબમાં રહેવા ગયાં. એ વખતે અમે બે પુના અને લોનાવળા ફરવા ગયાં. લોનાવળામાં બાવલા શેઠનો બંગલો બંધાતો હતો એ જોયો. અમે પાછાં આવ્યાં એ પછી બાવલા શેઠને ઇન્દોરથી ધમકીઓ મળવી શરૂ થઈ. મારું અપહરણ કરવામાં આવશે અને તું જો વચમાં આવીશ તો તને તારા ખુદા પાસે મોકલી દેવામાં આવશે. આવી ધમકીઓ મળ્યા પછી બાવલા શેઠ તેમના ચોપાટીના બંગલામાં મને રહેવા લઈ ગયા. બાવલાશેઠ ત્રીજે માળે રહેતા. એ જ મકાનના ભોંયતળિયે ઇસ્લામ ક્લબ આવેલી હતી. આ ઘરમાં મને બીજીબધી છૂટ હતી. ફક્ત એકલાં ક્યાંય બહાર જવાની મનાઈ હતી.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : શા વાસ્તે મનાઈ હતી?

મુમતાઝ બેગમ : કારણ મારું અપહરણ કરવાની ધમકીઓ સતત મળતી રહેતી હતી.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : કોના તરફથી?

મુમતાઝ બેગમ : ઇન્દોર દરબાર તરફથી.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : Point to be noted, my Lordship!

જસ્ટીસ એલ. સી. ક્ર‍મ્પ : Noted. You may proceed further, Mr. Kanga.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : Thank you my Lordship. હા, તો મુમતાઝ બેગમ! બીજી કોઈ રીતે તમારી કનડગત થઈ હતી?

મુમતાઝ બેગમ : હા, જી. ઇન્દોર મહારાજાના મહેલમાંથી મેં અઢી લાખ રૂપિયાનાં ઘરેણાંની ચોરી કરી છે એવો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો અને આ વિશે મારા પર કામ ચલાવવા માટે મને ઇન્દોર પોલીસને સોંપવા વાઇસરૉયને અરજી કરવામાં આવી.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : પછી?

મુમતાઝ બેગમ : પછી મુંબઈમાં રહેવું સલામત નથી એમ લાગતાં બાવલા શેઠ મને લઈને લોનાવળા ગયા. ત્યાં બંગલો તૈયાર થઈ ગયો હતો એટલે ત્યાં અમે ૨૬ દિવસ રહ્યાં. એ દરમ્યાન ઍડ્વોકેટ કે. એફ. નરીમાન પાસે તૈયાર કરાવેલા કેટલાક દસ્તાવેજો પર બાવલા શેઠની હાજરીમાં મેં સહીઓ કરી હતી અને શેઠે એ કાગળિયાં મુંબઈ મોકલ્યાં હતાં.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : My lordship! I pray your permission to file these documents as supportive evidence.

જસ્ટિસ એલ. સી. ક્રમ્પ : Permission granted.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : Thank you, My Lordship! હા, તો મુમતાઝ બેગમ. લોનાવળાથી તમે પાછાં ક્યારે આવ્યાં?

મુમતાઝ બેગમ : શનિવાર, તારીખ ૧૦ જાન્યુઆરીએ.

ઍડ્વોકેટ જનરલ કાંગા : એટલે કે મિસ્ટર બાવલાનું ખૂન થયું – સૉરી, એવન જન્નતનશીન થયા એના ફક્ત બે દિવસ પહેલાં.

મુમતાઝ બેગમ : હા, જી સાહેબ. અને બરાબર એ જ વખતે અદાલતનો ઊઠવાનો સમય થયો. પછીની વાત હવે પછી.