પરિણામે અર્થતંત્ર બાબતે જે અનિશ્ચિતતા જોવા મળે છે એવી અનિશ્ચિતતા વિશ્વએ છેલ્લાં પંદરેક વરસમાં જોઈ નથી.
પ્રતીકાત્મક તસવીર (સૌજન્ય : આઇસ્ટૉક)
વિશ્વનું અર્થતંત્ર છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી નક્કર મેક્રો-ઇકૉનૉમિક પેરામીટર્સને બદલે એ વિશેની અટકળો કે અનુમાનોને આધારે ચાલતું હોય એવી છાપ ઊભી થાય છે. એ અંદાજ કે અનુમાનમાં ૧૦-૨૦ બેસિસ પૉઇન્ટનો ફરક પડે એટલે નીતિવિષયક નિર્ણયો વિશેના અંદાજ બદલાઈ જાય. એટલું જ નહીં, વ્યાજના દરની બાબત હોય તો એ ઘટવાને બદલે વધવા માંડશે એમ પણ અનુમાન થવા માંડે.
પરિણામે અર્થતંત્ર બાબતે જે અનિશ્ચિતતા જોવા મળે છે એવી અનિશ્ચિતતા વિશ્વએ છેલ્લાં પંદરેક વરસમાં જોઈ નથી.
ADVERTISEMENT
ભાવવધારા અને વિકાસના દર વચ્ચે સમતુલન કરવાનું કેન્દ્રવર્તી બૅન્કો માટે વધુ ને વધુ મુશ્કેલ બનતું જાય છે. વિશ્વના દેશો અનેક બાબતે એકબીજા પર અવલંબિત છે (ગ્લોબલાઇઝ્ડ ભારત પણ એમાં અપવાદ નથી) એટલે ભારતીય અર્થતંત્ર પણ એટલી જ અનિશ્ચિતતાઓનો સામનો કરી રહ્યું છે. અર્થતંત્રમાં શું બની રહ્યું છે અને એ કઈ દિશામાં જઈ રહ્યું છે એ સામાન્ય માણસની સમજબહારનું થતું જાય છે.
ફેડરલ રિઝર્વ વ્યાજના દર વિશે વધુ કડક વલણ અપનાવશે
અમેરિકામાં ઑગસ્ટના છૂટક ભાવવધારાનો આંક (૮.૩ ટકા) અનુમાન (૮.૧ ટકા) કરતાં જરાક ઊંચો આવતાં ફેડરલ રિઝર્વ દરેક ૭૫ બેસિસ પૉઇન્ટના ત્રણ વધારા પછી આ અઠવાડિયે ફરી એક વાર વ્યાજના દરમાં એક ટકા (૧૦૦ બેસિસ પૉઇન્ટ) જેટલો મોટો વધારો પણ કરે એવા અનુમાન થવા માંડ્યા છે.
આશ્ચર્ય એ વાતનું છે કે છેલ્લાં પાંચ અઠવાડિયાંથી બેરોજગારીના વીમા માટેની ઘટતી જતી અરજીઓ એમ સૂચવે છે કે આર્થિક આઉટલુક અનિશ્ચિત હોવા છતાં અમેરિકામાં રોજગારી વધી રહી છે. છૂટક વેચાણ પણ વધ્યું છે. ફૅક્ટરી આઉટપુટ થોડું વધ્યું છે, પણ ઔદ્યોગિક ઉત્પાદન (ખાણ સાથેનું) ઘટ્યું છે. આવા ભેળસેળિયા નિર્દેશાંકો પછી પણ વ્યાજના દર બહુ વધારાશે (છેવટે ૪.૫ ટકા જેટલા) એ અપેક્ષાએ ત્યાંનું સ્ટૉક માર્કેટ દબાયું છે. સતત વધતા જતા વ્યાજના દરને કારણે સોનું (જેના પર વ્યાજ મળતું નથી) બે વરસની નીચી સપાટીએ છે.
રિઝર્વ બૅન્ક પણ વ્યાજના દર ૫૦ બેસિસ પૉઇન્ટ વધારે એવો અડસટ્ટો
ભારત માટે ઑગસ્ટ મહિને છૂટક ભાવવધારાનો દર વધીને ૭ ટકાનો (જુલાઈ મહિને ૬.૭ ટકા) થયો છે. ત્રણ મહિના પછી ઑગસ્ટમાં આ દર વધ્યો છે. આમ આ દર છેલ્લા આઠ મહિનાથી રિઝર્વ બૅન્કની ટૉલરન્સ લિમિટ ઉપર છે. જથ્થાબંધ ભાવોમાં થોડો ઘટાડો થયો (જુલાઈના ૧૩.૯ ટકા સામે ઑગસ્ટમાં ૧૨.૪ ટકા).
આ વધારો ઑગસ્ટમાં સતત ત્રીજે મહિને ધીમો પડ્યો છે તો પણ છેલ્લા ૧૭ મહિનાથી એ ડબલ ડિજિટમાં છે એ ચિંતાની બાબત ગણાય. જથ્થાબંધ ભાવનો ફુગાવો ખાદ્ય ચીજોના વધારાને લીધે હોવાથી છૂટક ભાવાંકનો વધારો વધુ પ્રમાણમાં થાય છે, કારણ કે છૂટક ભાવાંકમાં ખાદ્ય પદાર્થોનું વજન વધુ હોય છે.
જથ્થાબંધ ભાવવધારાનો દર ઘટે અને છૂટક ભાવવધારાનો દર વધે તો બે ભાવ વચ્ચેનો ગૅપ ઘટે, જે ચીજવસ્તુઓના ઉત્પાદકો કે કિસાનો માટે રાહતના સમાચાર ગણાય. તો પણ આ ગૅપ હજી મોટો છે. ઉપરાંત છૂટક ભાવવધારો રિઝર્વ બૅન્કની ટૉલરન્સ લિમિટથી વધારે છે એટલે રિઝર્વ બૅન્ક આવતે મહિને વ્યાજના દરમાં ૫૦ બેસિસ પૉઇન્ટનો વધારો કરે એવી સંભાવના છે. ફેડ દ્વારા કરાનાર વ્યાજના દરના મોટા વધારાની અસર નાબૂદ કરવા માટે પણ રિઝર્વ બૅન્કે આમ કરવું પડે.
જો ઉત્પાદકો કે જથ્થાબંધ વેપારીઓ આ તબક્કે ભાવો ઘટે તો તેનો તેમને થતો ફાયદો છૂટક વપરાશકારોને ન આપે તો છૂટક ભાવો ઘટવાની અપેક્ષા રાખી શકાય નહીં અને તો રિઝર્વ બૅન્ક માટે વ્યાજના દર ઘટાડવાનું કે વધતા અટકાવવાનું મુશ્કેલ બને.ફૂડ અને ફ્યુઅલ સિવાયનો જથ્થાબંધ ભાવાંકનો વધારો ઑગસ્ટ મહિને ૧૭ મહિનાનો નીચો (૭.૯ ટકા) હતો. પૉલિસીના ફેરફાર માટે આ કૉર ઇન્ફ્લેશન મહત્ત્વનો હોય છે, કારણ કે એ માગની વધઘટનો નિર્દેશ કરે છે. ફૂડ અને ફ્યુઅલ (ક્રૂડ ઑઇલ)નો ભાવવધારો સપ્લાય પર વધુ આધારિત હોય છે એટલે એ માગનો સાચો અંદાજ ન આપી શકે. ભવિષ્યના ભાવવધારાનો અંદાજ કાઢવા માટે કૉર ઇન્ફ્લેશન મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. જો ભાવવધારો માગના વધારાને કારણે હોય તો વ્યાજના દરનો વધારો વધુ અસરકારક બની શકે.
કેન્દ્રવર્તી બૅન્કોની મૉનિટરી પૉલિસી વ્યાજના દરના ફેરફારથી જેટલી અસરકારક બને એટલી જ અસરકારક એ એના સ્ટેટમેન્ટ (સંકેત કે ધમકી) દ્વારા પણ બને. જોકે આ શક્ય ત્યારે જ બને જ્યારે એ વિશ્વસનીય હોય.
રિઝર્વ બૅન્કની વ્યાજદરના ફેરફાર વિશેની ક્ષમતા થોડી વધુ કેમ છે?
આ માટેનાં મુખ્ય ત્રણ કારણો છે : ૧. ભારતનું આજનું અર્થતંત્ર ૧૦ વરસ પહેલાંના અર્થતંત્ર કરતા જુદું છે, જેમાં કૉર્પોરેટનું દેવું ઓછું છે અને બૅન્કિંગ સિસ્ટમની એનપીએ (પાછી ન આવે એવી લોનો)ની સમસ્યા હળવી થઈ છે. ૨. ધીમા પડેલ ચીનના અર્થતંત્રને કારણે વિદેશી મૂડીનો પ્રવાહ અન્ય ઊભરતા દેશો ભણી વહી રહ્યો છે જેમાં પણ ભારત હૉટ ફેવરિટ ડેસ્ટિનેશન છે. ૩. હાઉસ હોલ્ડ ક્ષેત્રનું સ્ટૉક માર્કેટનું રોકાણ વધતું જાય છે.
ઉપરાંત ક્રૂડના ભાવો ટોચ પર પહોંચ્યા હોવાનો માર્કેટનો અંદાજ (જેથી જનરલ ભાવવધારો હવે પછી અટકે કે ઓછો થાય) રિઝર્વ બૅન્કની વ્યાજના દર મર્યાદિત રીતે વધારવાની ક્ષમતા વધારે છે.
ભરશિયાળે ગૅસ (એનર્જી)ની અછત અને એને કારણે યુરો ઝોનની મંદી અમેરિકાની મંદી કરતાં પણ લાંબી ચાલે એવા સંયોગો અને વ્યાજના દર વધારવા મક્કમ બનેલ યુરોપિયન સેન્ટ્રલ બૅન્કને કારણે એક જ અઠવાડિયા (સપ્ટેમ્બર ૭ના પૂરા થતા)માં યુરોપિયન સ્ટૉક ફન્ડમાંથી ૩.૪ બિલ્યન ડૉલરનો આઉટફ્લો થયો. આ સાથે છેલ્લા છ મહિનામાં ૮૩ બિલ્યન ડૉલરનો આઉટફ્લો થયો. એ સામે ભારતમાં સતત વધતા વ્યાજના દર વચ્ચે પણ જુલાઈ મહિને ચાલુ થયેલ વિદેશી પોર્ટફોલિયો મૂડીરોકાણનો ઇન્ફ્લો સપ્ટેમ્બર મહિને સતત ત્રીજે મહિને ચાલુ રહ્યો છે (સપ્ટેમ્બર ૯ સુધી ૫૬૦૦ કરોડ રૂપિયા કે ૭૦૦ મિલ્યન ડૉલર). આ ઇન્ફલો આવતા થોડા મહિના ચાલુ રહેવાની સંભાવના છે. આ સંજોગોમાં અમેરિકન બૉન્ડ પરના યીલ્ડ સતત વધતા રહે અને ડૉલર ઇન્ડેક્સ ૧૧૦ની સપાટી વટાવે તો આપણા વિદેશી મૂડીના ઇન્ફ્લોને અવળી અસર પહોંચે.
ફિચ વિશ્વના અને ભારતના આર્થિક વિકાસના દરનો અંદાજ ઘટાડે છે
સપ્લાય ચેઇનમાંના અવરોધો અને ભાવવધારાને કારણે ફિચ રેટિંગ એજન્સીએ ૨૦૨૨ માટેના વૈશ્વિક આર્થિક વિકાસના દરનો અંદાજ ઘટાડ્યો છે (અગાઉના ૨.૯ ટકા સામે ૨.૪ ટકા). ગ્લોબલ સ્લોડાઉન, ભાવવધારાના ઊંચા દર અને વ્યાજના ઊંચા દરને પરિણામે એજન્સીએ ફિસ્કલ ૨૩ માટે ભારતના આર્થિક વિકાસના દરનો અંદાજ પણ ઘટાડ્યો છે (અગાઉના ૭.૮ ટકાની સામે ૭.૦ ટકા). આઇએમએફ અને વિશ્વ બૅન્ક જેવી બીજી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓએ અને રિઝર્વ બૅન્કે પણ આપણા આર્થિક વિકાસના દરના અંદાજ અગાઉ ઘટાડ્યા છે. ક્રૂડના ભાવ ઘટતાં છૂટક ભાવવધારા સામેનું જોખમ થોડું ઓછું થયું છે, પણ ચોમાસાના નબળા દેખાવને લીધે ખાદ્ય પદાર્થોના ભાવો સામેનું જોખમ હજી ઊભું જ છે.
ઑગસ્ટ મહિને બેરોજગારીમાં વધારો : સીએમઆઇઈ
ઑગસ્ટ મહિને આપણા શ્રમબળ (લેબર ફોર્સ)માં ૪૦ લાખનો ઉમેરો થયો (કુલ શ્રમબળ ૪૩ કરોડ), જ્યારે આપણી રોજગારીમાં ૨૬ લાખનો ઘટાડો થયો. પરિણામે આપણા બેકારોની સંખ્યા ૩.૫૬ કરોડ થઈ (જુલાઈમાં ૨.૯ કરોડ). આ સાથે દેશમાં બેરોજગારીનું પ્રમાણ ૮.૩ ટકાનું થયું, જે છેલ્લા બાર મહિનાનું સૌથી ઊંચું છે.
પગારદાર નોકરિયાતોની સંખ્યા તો ઑગસ્ટ મહિને ૪૬ લાખ (૫.૬ ટકા) જેટલી ઘટી. આ સાથે આ વર્ગની સંખ્યા (૭.૬૨ કરોડ) છેલ્લા ૧૫ મહિનાની સૌથી નીચી હતી. આપણે બેરોજગારીની સમસ્યાનો કોઈ સંતોષકારક ઉકેલ આઝાદીનાં ૭૫ વરસ પછી પણ લાવી શક્યા નથી એ આપણી સૌથી મોટી કરુણતા અને સૌથી મોટું ઉધાર પાસુ છે. સ્વાભાવિક રીતે જ ભાવવધારાનો સૌથી મોટો ફટકો આ બેરોજગારોને પડે છે. આવક જ તદ્દન બંધ થઈ જાય તો પછી ખરીદશક્તિ (પર્ચેઝિંગ પાવર) બચે ક્યાંથી? આજ દિન સુધીમાં કોઈ પણ પક્ષની (કે પક્ષના જોડાણવાળી) સરકારે વિકાસના દર પર જેટલું ધ્યાન આપ્યું છે એનાથી અડધું ધ્યાન પણ રાષ્ટ્રીય આવકની વહેંચણી બાબતે કે દેશમાં રોજગારી કેમ વધે એ બાબતે આપ્યું નથી એ વિશે કદાચ બેમત ન હોઈ શકે.
ભાવવધારો રોકવા માટે વ્યાજદરના વધારા સિવાય બીજા ઉપાયો કયા?
સામાન્ય રીતે ભાવવધારો મર્યાદા બહાર જાય એટલે રિઝર્વ બૅન્ક ઍક્શન મોડમાં આવે. લિક્વિડિટી ઘટાડવાની અને વ્યાજના દર વધારવાની શરૂઆત થાય. આ ઉપાયો માગમાં વધઘટ કરી શકે.ભાવવધારાના મૂળમાં સપ્લાય સાઇડના ઇશ્યુ હોય તો એ વધારવાના પ્રયત્ન પણ કરાય. આ માટે નાણાં મંત્રાલય ઍક્શન મોડમાં આવે. ઉત્પાદન માટે સબસિડી અપાય કે ઉત્પાદકોને કરવેરામાં રાહત અપાય.
એ સિવાયના ઉપાયો એટલે ઉત્પાદનની કાર્યક્ષમતા વધારવી પડે. કૃષિ ક્ષેત્ર હોય તો હેક્ટરદીઠ ઉત્પાદન (યીલ્ડ) વધારવું પડે, જે માટે આપણે ત્યાં ખૂબ અવકાશ છે. મૅન્યુફૅક્ચરિંગ ક્ષેત્રે
કૅપેસિટી યુટિલાઇઝેશન વધારવું પડે. ઉત્પાદનની પ્રક્રિયાના નાના-મોટા ફેરફાર કે શોધ (ઇનોવેશન) દ્વારા એકમદીઠ મૂડીરોકાણ પણ ઘટાડી શકાય. ચીજવસ્તુઓના વિતરણ ક્ષેત્રે કાર્યક્ષમતા વધારીને કિંમતો ઘટાડી શકાય. સામાન્ય રીતે આ બાબતો પર ધ્યાન ઓછું અપાય છે.
સરકાર નવી લૉજિસ્ટિક પૉલિસી જાહેર કરશે (સપ્ટેમ્બર ૧૭). આ પૉલિસી કિંમતો ઘટાડીને ભાવો ઘટાડવામાં બહુ મહત્ત્વની સાબિત થઈ શકે. એથી નવા મૂડીરોકાણની જરૂરિયાત ઓછી થાય અને મર્યાદિત કુદરતી સંપત્તિનો પણ મહત્તમ ઉપયોગ થાય. વિગતે વાત આવતા સોમવારની કૉલમમાં.
