કચરાને કંચન બનાવવાનું આમની પાસેથી શીખીએ

દેશભરમાં ગાર્બેજનો નિકાલ કરવામાં કેટલાંક ગામો અને શહેરોમાં અનુકરણીય કામ થઈ રહ્યું છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ‘મન કી બાત’માં જેમનો ઉલ્લેખ કર્યો છે એવા લોકો કઈ રીતે પર્યાવરણને જાળવવાની સાથે કમાણી પણ કરી રહ્યા છે એ જાણવા જેવું છે અનેક માણસો કોઈ આશય કે ઉદ્દેશ વિના ભેગા મળે તો એને ટોળું કહેવાય, પણ જો એ જ માણસો કોઈક સકારાત્મક ઉદ્દેશ સાથે ભેગા થાય તો એને સમૂહ કહેવાય છે. કંઈક એવું જ ઉદાહરણ ભારતનાં અલગ-અલગ રાજ્યોનાં કેટલાંક ગામડાંઓ ઊભું કરી રહ્યાં છે. કચરો. વિશ્વઆખામાં એકમાત્ર મનુષ્ય જ એવી પ્રજાતિ છે જે પર્યાવરણને હાનિ પહોંચાડે એવા કચરાનું સતત ઉત્પાદન કરતી રહે છે. સુખ અને સુવિધાના નામે આપણે હવે આ ધરતી પર એટલા મોટા પ્રમાણમાં કચરાની ઊલટીઓ કરવા માંડી છે કે આ પ્રકૃતિ માટે પણ હવે પરિસ્થિતિ અસહ્ય થતી જઈ રહી છે. ઘન કચરો, પ્રવાહી કચરો, વાયુ કચરો અને એવા તો કંઈકેટલાય કચરાનું પ્રમાણ દિવસે-દિવસે એટલું વધતું જઈ રહ્યું છે કે આ ધરા પર વિદ્યમાન પ્રાકૃતિક પર્વતો હવે ખનન અને વૃક્ષ કાપવાને લીધે ઘટતા જઈ રહ્યા છે અને એની સામે કચરાના પહાડો ઉત્તરોત્તર વધતા જ જઈ રહ્યા છે. જોકે જ્યાં એક તરફ આવી નિરાશાજનક અને કડવી વાસ્તવિકતા છે ત્યાં જ બીજી તરફ પ્રેરણાદાયક એવી સકારાત્મક બાબતો પણ ભારતનાં કેટલાંક નાનાં શહેરોમાં અને ગામડાંઓમાં જોવા મળતી થઈ છે. આપણા જેવા કેટલા માણસો એમાંથી કઈ રીતે પ્રેરણા લેશે એ તો ખબર નથી, પણ એટલું ચોક્કસ છે કે આવાં સકારાત્મક ઉદાહરણો માણસોનું ટોળું નહીં પરંતુ સમૂહ ઊભાં કરી રહ્યાં છે. કચરો બધા ફેલાવે છે છતાં કચરો લઈ જતી ગાડી બાજુમાંથી પસાર થાય ત્યારે આપણે નાક બંધ કરી લેતા હોઈએ છીએ ત્યારે આવા કચરાનો સકારાત્મક નિકાલ કઈ રીતે કરવો એ શીખવતાં કેટલાંક જીવંત ઉદાહરણો પણ છે. આજે હવે વાત નીકળી જ છે તો ચાલો ભારતભ્રમણ કરીએ એ જાણવા કે ક્યાં-ક્યાં લોકોએ કઈ-કઈ રીતે કચરાના સકારાત્મક નિકાલનો વિકલ્પ ઊભો કર્યો છે અને અસામાન્ય દૃષ્ટાંત ઊભાં કર્યાં છે. કોઈક એક શહેરની એક સોસાયટીથી આ સફર શરૂ કરીએ અને ત્યાંથી ગામડે અને ગામડેથી નગરપાલિકા અને પાલિકાથી શહેર સુધીની આજે લટાર મારી આવીએ. કરીએ થોડું આત્મમંથન હવે કચરો કે કચરાની ગાડી જોઈને આપણે નાકનું ટીચકું ચઢાવવા પહેલાં એટલો વિચાર જરૂર કરવો પડે કે આ કચરામાં કેટલોક હિસ્સો એવો પણ છે જે મેં પેદા કર્યો છે અને છતાં મારા એ વેસ્ટમાંથી કશુંક બેસ્ટ બનાવવા માટે હું કશું જ નથી કરી રહ્યો કે રહી. વિચારો કે આ બધાં પ્રેરણાત્મક ઉદાહરણોમાંથી કોઈક એક ઉદાહરણ પણ જો આપણે ઘરમાં કે સોસાયટીમાં અપનાવીએ તો કમસે કમ એટલો કચરો તો ડમ્પિંગ ગ્રાઉન્ડ જતાં અટકી જશે. પ્રકૃતિ પ્રસન્ન અને તંદુરસ્ત રહેશે તો જ આપણે અને આપણો સમાજ પણ પ્રસન્ન અને તંદુરસ્ત રહી શકીશું એટલો વિચાર આપણે બધાએ એક વાર કરવો રહ્યો.