હા, ભારત જેવો એક પણ દેશ વિશ્વમાં નથી એ કહી દઉં તમને

અમેરિકામાં ન્યુ યૉર્ક, લૉસ ઍન્જલસ, સીએટલ તો ઠીક, હું ચિલી સુધી ગઈ છું. સાઉથ અમેરિકા આખું જોયું છે. મિડલ ઈસ્ટના લગભગ દરેક દેશો જોયા છે. ચીન, જપાન અને ઑલમોસ્ટ આખું યુરોપ પણ જોયું છે. ઑસ્ટ્રેલિયા અને ન્યુ ઝીલૅન્ડ અને એની આસપાસના દેશો પણ બાકી નથી રાખ્યા. ઘણું ફર્યા પછી અને એ દેશોના કાયદા-કાનૂન અને ન્યાય સંસ્થાને જોયા-જાણ્યા પછી કહું છું કે ભારત જેવી મજા ક્યાંય નથી. ભારત જેવો સ્વતંત્રતાનો ભાવ ક્યાંય નહીં આવે. અહીં જેટલી માનસિક શાંતિ છે એ બીજા કોઈ દેશમાં નહીં મળે, ખરેખર કહું છું. હું જ્યારે-જ્યારે બહારગામ જાઉં એ પછી પાછું ક્યારે જવા મળશે એવું સતત મારા મનમાં રહે. જેવું મુંબઈમાં લૅન્ડ થાઉં એટલે મનને જે આશ્વાસન મળે એ શબ્દોમાં કહી નથી શકતી. ભારત તો બેસ્ટ છે જ, પણ મારી દૃષ્ટિએ મુંબઈ ધ બેસ્ટ છે. મને પ્રાઉડ છે મારા મુંબઈ માટે. હું, એક છોકરી જે લખનઉમાં મોટી થઈ અને સતત અનેક પાબંદીઓ વચ્ચે સુરક્ષિત રહેવાય એવું જ જોયું હોય તેને મુંબઈની મોકળાશ સ્વર્ગથી જરાય ઓછી ન લાગે. 

 

‘તું છોકરી છે એટલે અંધારું થાય એ પહેલાં ઘરે આવી જજે’ એવું મુંબઈમાં દીકરીઓને કહેવું નથી પડતું. દીકરીઓની સુરક્ષા બીજાં શહેરો કરતાં મુંબઈમાં ઘણી બહેતર છે. મુંબઈ હાઈ કોર્ટમાં મેં જ્યારે પ્રૅક્ટિસ શરૂ કરી ત્યારે કોર્ટમાં મહિલાઓ ઓછી હતી. આજે પણ પ્રમાણમાં ઓછી જ છે, પણ હું મહિલા છું એટલે મને જુદા નજરિયાથી જોવામાં આવે કે મને જુદા પ્રકારની ટ્રીટમેન્ટ મળે એવું ક્યારેય થયું નથી. આ મુંબઈની ફિતરત છે. તમને અહીં બધું જ મળી જાય અને છતાં તમે તમારી આઇડેન્ટિટીને જાળવી પણ શકો. 

 

ભારતનું સંવિધાન અને અહીંની ન્યાય-વ્યવસ્થા મને ખરેખર શ્રેષ્ઠતમ લાગે છે. મને યાદ છે કે હું મુંબઈ આવી ત્યારે માત્ર બાવીસ વર્ષની હતી. મુંબઈ આવ્યા પછી એકલી બસ અને ટ્રેનમાં ટ્રાવેલ કરતી. હાર્બર લાઇનમાં જવા માટે ટ્રેનો બદલીને જતી. ૬થી ૯માં એકલી ફિલ્મો જોવા જતી. મને અહીં ડરનો અનુભવ જ નથી થયો. નિર્ભય થઈને ફરતી. કદાચ મને આ નિર્ભીકતા ભારતનું કૉન્સ્ટિટ્યુશન આપે છે. જે ડેમોક્રસી પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન, નેપાલમાં ફેલ ગઈ છે એ આજે પણ ભારતમાં સફળ છે. શું કામ આપણી લોકશાહી મને પ્રિય છે એનો એક બીજો દાખલો આપું. 

 

જમ્મુ-કાશ્મીરમાં એક નાની બાળકી પર રેપ થયો અને તેને મારી નાખવામાં આવી. મારી અને બીજી કેટલીક એનજીઓએ સાથે મળીને મુંબઈમાં એના માટેના પ્રોટેસ્ટની રૅલી કાઢી. રૅલીની પરમિશન તો મળી, પરંતુ અમારે લાઉડ સ્પીકર નહીં વાપરવાનું એવી શરત સાથે. પોલીસ સાથે એ બાબતમાં થોડી આર્ગ્યુમેન્ટ્સ થઈ, પણ અમને લાઉડ સ્પીકરની પરમિશન એ વખતે તો નહોતી જ મળી. 

 

રૅલી નીકળી, લોકોમાં જાગૃતિ લાવવાની અમારી જે ઇચ્છા હતી એ પણ પૂર્ણ થઈ. બધું પૂરું થયા પછી મેં કોર્ટમાં જનહિતમાં અરજી કરી કે રૅલીમાં અમને લાઉડ સ્પીકરની પરમિશન શું કામ અપાવી જોઈએ. કોર્ટે આખી વાત સાંભળી. પોલીસ-સ્ટેશનના અધિકારીને બોલાવવામાં આવ્યા. બન્ને પક્ષોની દલીલ સાંભળ્યા પછી કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે જે સાઇલન્ટ ઝોન ન હોય એવા વિસ્તારમાં રૅલી નીકળે તો ત્યાં લાઉડ સ્પીકર વાપરી શકાય અને એમાં પોલીસને પરવાનગી નકારવાનો અધિકાર નથી. ભવિષ્યમાં આ બાબતનો ખ્યાલ રાખવામાં આવે એવી સૂચના પણ કોર્ટે આપી દીધી. આવું ભારતમાં થઈ શકે, બીજે ક્યાંય આટલું સરળ છે? જરાય નથી. 

આપણે આપણા અધિકાર માટે લડી શકીએ અને ન્યાય મેળવી શકીએ એ જ તો આપણા ભારતની સૌથી મોટી ખાસિયત છે અને એટલે જ આજે પણ ભારત મને પ્રિય છે.

હું મુંબઈ આવી ત્યારે માત્ર ૨૨ વર્ષની હતી. એકલી બસ, ટ્રેનમાં ટ્રાવેલ કરતી. ૬થી ૯માં એકલી ફિલ્મ જોવા જતી. મને અહીં ડરનો અનુભવ નથી થયો, નિર્ભય થઈને ફરી શકતી. કદાચ આ નિર્ભીકતા મને ભારતનું કૉન્સ્ટિટ્યુશન આપે છે. જે ડેમોક્રસી પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન, નેપાલમાં ફેલ ગઈ છે એ આજે પણ ભારતમાં સફળતા સાથે અગ્રેસર છે.

આટલું જો બદલાય તો...
આપણા દેશમાં જેટલી સ્વતંત્રતા છે એટલો જ એનો દુરુપયોગ કરનારાઓ પણ છે. એને કન્ટ્રોલ કરવામાં કરપ્શનને કારણે આપણા કાયદો અને સંવિધાન પાછળ પડ્યાં છે, જેનો મને રંજ છે. આપણે ત્યાં કાયદો-વ્યવસ્થાને તોડવાનું કામ જો કોઈ કરી શકે તો એ છે ૧૦૦ રૂપિયાની નોટ. દરેક સ્તરે કરપ્શનનો જે ગંદવાડ આપણે ત્યાં ફેલાયો છે એના પર કન્ટ્રોલ આવવો બહુ જરૂરી છે. કોઈ ગાડી ટ્રાફિકનો નિયમ તોડે તો એને ફાઇન થવો જ જોઈએ અને એ ફાઇન લેવાયો છે કે નહીં એની એક ટ્રાન્સપરન્ટ સિસ્ટમ આપણે ત્યાં બનવી જોઈએ. તમે પૈસા ખવડાવો એટલે તમને વીઆઇપી ટ્રીટમેન્ટ મળે એ બીજા દેશોમાં મેં ઓછું જોયું છે અને મોટા ભાગે તો એવું જોવા જ નથી મળ્યું. ઇન ફૅક્ટ બીજા દેશોમાં વીઆઇપી કલ્ચર બહુ કન્ટ્રોલમાં છે. આપણે ત્યાં અમુક શહેરોમાં મહિલાઓ પર રેપ થાય જ નહીં એ પ્રકારની વ્યવસ્થા નથી, પણ ભ્રષ્ટાચારી અને મર્ડરનો આરોપ મુકાયો હોય એવા નેતાની ગાડી સાથે ચાર-ચાર સુરક્ષા વૅન ફરતી હોય છે. આ કલ્ચર બંધ થવું જોઈએ. દુબઈ હોય કે આયરલૅન્ડ, ત્યાંના નેતાઓ પોતે સાવ સામાન્ય માણસની જેમ પોતાની ગાડી ચલાવતા હોય છે. એ લોકો પણ પોતાના ટૅક્સ ભરતા હોય અને પોતાના ખર્ચે ફરતા હોય. આપણે ત્યાં નેતાઓના જે બધા તામઝામ છે એ કોના ખર્ચે? સિમ્પલ જવાબ છે, ટૅક્સ પેયર્સના ખર્ચે. આપણા દેશમાં આવા બદલાવોની તાતી જરૂર છે. 

બીજી એક વાત, આજેય આપણે ત્યાં લોકો એન્વાયર્નમેન્ટને લઈને બહુ સજાગ નથી. તમે વિચાર કરો કે ભારતનું ભૌગોલિક લોકેશન કેટલું સરસ છે. અહીં શિયાળો, ઉનાળો, ચોમાસું એમ ત્રણેત્રણ ઋતુ છે અને એ પણ બરાબર ભાગમાં વહેંચાયેલી છે. બારેય માસ ફ્રેશ ફ્રૂટ્સ અને વેજિટેબલ્સ‍ આપણે ખાઈ શકીએ છીએ. દરિયો, પહાડ, નદી, રણ, ખીણ એમ બધું જ દેશ પાસે છે. જેના પર ઈશ્વરે આટલી કૃપા કરી છે એ ભારતના કુદરતી સૌંદર્યને આપણે નથી જાળવી રહ્યા. કુદરતી જગ્યાઓને આપણે આડેધડ બગાડી રહ્યા છીએ. ગમે ત્યાં કચરો કરીએ, પ્લાસ્ટિકનો અનકન્ટ્રોલ ઉપયોગ કરીએ. આ અટકવું જોઈએ એવું નથી લાગતું? એવી જ રીતે આજે પણ આપણા દેશમાં કામ કરતી મહિલાએ પણ નોકરીએથી જઈને રસોઈ બનાવવાની, પણ પુરુષોએ કંઈ નહીં કરવાનું એ નિયમ હવે બદલો. ઘરમાં દીકરો અને દીકરી બન્ને છે તો દીકરીએ જો ઝાડુ કાઢવાનું હોય કે શાક સમારવાનું હોય તો એ વાત દીકરાને પણ એટલી જ લાગુ પડે. શીખવો તેને. ઑફિસથી થાકેલી મહિલા જ ખાવાનું બનાવે એવું નહીં, પણ પુરુષો પણ એ કરી શકે એવું કલ્ચર ભારતના દરેક ઘરમાં ડેવલપ થવું જોઈએ. મહિલાઓની અને તેમના કામની રિસ્પેક્ટ જો દરેક ઘરમાં થવાની શરૂ થશે તો આપણે ત્યાં સ્ત્રી વિરોધી ગુનાઓમાં પણ ખૂબ મોટો ફેર પડી જશે.