ગુજરાત કોંકણના હાપુસને છીનવી રહ્યું છે? `વલસાડ હાપુસ`ના GI ટૅગ મુદ્દે રાજકારણ અને વિવાદ

‘કોંકણ હાપુસ’ એ વિશ્વમાં હાપુસ કેરીને આપવામાં આવેલ પ્રથમ અને એકમાત્ર ભૌગોલિક સંકેત છે. આ સંકેત કોંકણમાં હાપુસ ઉત્પાદકોને સુરક્ષિત બજાર અને નાણાકીય સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. કોંકણ હાપુસને 2018માં ભૌગોલિક સંકેત (GI ટૅગ) મળ્યું હતું.

પ્રતિકાત્મક ફાઇલ તસવીર

દુનિયાભરમાં સૌ કોઈને પ્રિય એવી ‘કોંકણ હાપુસ’ કેરી હવે તેના ભૌગોલિક સંકેત (માત્ર એક જ જગ્યાએ તૈયાર થતું ઉત્પાદન, જેમ કે ગીરની કેસર કેરી) ને કારણે મોટા સંકટનો સામનો કરી રહી છે. ગુજરાતે ‘વલસાડ હાપુસ’ નામથી ભૌગોલિક સંકેત મેળવવા માટે અરજી કરીને દાવો કર્યો છે. ગાંધીનગર અને નવસારી યુનિવર્સિટીઓએ 2023માં ‘વલસાડ હાપુસ’ નામથી ભૌગોલિક સંકેત માટે અરજી કરી હતી. આનાથી મહારાષ્ટ્રના કોંકણના કેરી ઉગાડનારા ખેડૂતોની ચિંતા વધી ગઈ છે. આ વિવાદને લઈને હવે મહારાષ્ટ્રમાં રાજકારણ પણ ગરમાઈ ગયું છે.

કોંકણ હાપુસનું પ્રથમ અને એકમાત્ર સંકેત

‘કોંકણ હાપુસ’ એ વિશ્વમાં હાપુસ કેરીને આપવામાં આવેલ પ્રથમ અને એકમાત્ર ભૌગોલિક સંકેત છે. આ સંકેત કોંકણમાં હાપુસ ઉત્પાદકોને સુરક્ષિત બજાર અને નાણાકીય સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. કોંકણ હાપુસને 2018માં ભૌગોલિક સંકેત (GI ટૅગ) મળ્યું હતું. અગાઉ 2022માં, નારાયણગાંવ કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રે પણ ‘હાપુસ કેરી’ નામથી ભૌગોલિક સંકેત માટે અરજી કરી હતી.

`વલસાડ હાપુસ` પર ગુજરાતનો દાવો

ગાંધીનગર અને નવસારી યુનિવર્સિટીએ 2023 માં `વલસાડ હાપુસ` ના નામથી ભૌગોલિક સંકેત માટે અરજી કરી છે. આ સંદર્ભમાં દસ્તાવેજો રજૂ કરવાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે. આ અરજી પર પહેલી સુનાવણી 30 ઑક્ટોબરે થઈ હતી.

કોંકણ કેરી ઉત્પાદકોનો સખત વિરોધ

કોંકણ કેરી ઉત્પાદકો અને વિક્રેતા સંગઠનના પ્રમુખ ડૉ. વિવેક ભીડેએ આ અરજીનો સખત વિરોધ કર્યો છે. મૂળભૂત રીતે, કર્ણાટક, કેરળ, તમિલનાડુ અને મહારાષ્ટ્રના અન્ય ભાગોમાં ઉત્પાદિત થતી કેરીઓને કોંકણ હાપુસમાં ભેળસેળ કરવામાં આવે છે. ભેળસેળ અટકાવવા માટે `QR કોડ` બનાવ્યા પછી પણ ભેળસેળ થઈ રહી છે. ડૉ. ભીડેએ સ્પષ્ટતા કરી હતી કે જો વલસાડ હાપુસને સંકેત મળે છે, તો કોંકણના ખેડૂતોને મોટું નુકસાન થશે. અગાઉ, સંગઠને આફ્રિકન દેશ માલાવીમાંથી આવતા `મલાવી હાપુસ` નામ સામે પણ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો. ભીડેના મતે, `કોંકણ હાપુસ` નામ કોંકણના ચાર જિલ્લાઓમાં ઉત્પાદિત થતી ચોક્કસ કેરી માટે જ છે. જો ભવિષ્યમાં `શિવાણે હાપુસ` અને `કર્ણાટક હાપુસ` માટે અરજીઓ દાખલ કરવામાં આવશે, તો તેનો પણ સખત વિરોધ કરવામાં આવશે.

શું છે મુદ્દો

હાલમાં કોંકણની હાપુસ કેરીના ભૌગોલિક નામકરણ અંગે વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. તેને ‘વલસાડ હાપુસ’ તરીકે વર્ગીકૃત કરવા માટે કાનૂની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે, જેનો કોંકણના ખેડૂતો દ્વારા ભારે વિરોધ કરવામાં આવી રહ્યો છે. કોંકણ કેરી ઉત્પાદકો અને વિક્રેતા સંગઠનના પ્રમુખ વિવેક ભીડેએ મહારાષ્ટ્ર અને કોંકણ વતી દલીલ કરી છે. કોંકણની હાપુસ કેરીને 2018 માં ભૌગોલિક નામકરણ મળ્યું હતું. 2008 થી પ્રયાસો ચાલી રહ્યા હતા જેથી ખેડૂતને સારી કિંમત અને માર્કેટિંગમાં લાભ મળી શકે. આ નામકરણ તત્કાલીન વાણિજ્ય મંત્રી સુરેશ પ્રભુના કાર્યકાળ દરમિયાન મળ્યું હતું. જોકે, હવે ઘણા પ્રાંત હાપુસ નામ મેળવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. 2022 માં, જુન્નરથી `શિવનેરી હાપુસ` અને 2023 માં વલસાડથી `વલસાડ હાપુસ` માટે દાવો કરવામાં આવ્યો હતો. કોંકણી ખેડૂતોની સ્થિતિ સ્પષ્ટ છે કે `હાપુસ` નામ ફક્ત કોંકણનું છે અને તેમાં કોઈ ઉપસર્ગ કે પ્રત્યય ઉમેરવો જોઈએ નહીં. આ રેટિંગ ફક્ત કોંકણના ખેડૂતોના હિતોનું રક્ષણ કરવા અને કેરીની શુદ્ધતા જાળવવા માટે છે.