પ્રેમ અને કરુણા અકબંધ કોના થકી રહેશે?

આપ નહીં માનો પણ હકીકત એ છે કે મારે આવાં કાર્યો માટે રોજના દસ હજાર રૂપિયા જોઈતા હોય તોયે મને ખૂબ સહજતાથી એટલી રકમ મળી રહે અને લાખ રૂપિયો જોઈતો હોય તો તો પણ આપનારા નરબંકાઓ છે અહીંયા...

પ્રેમ અને કરુણા અકબંધ કોના થકી રહેશે?

‘જીવદયાનું કાર્ય હોય કે સાધર્મિક ભક્તિનું કાર્ય હોય, વૈયાવચ્ચનું કાર્ય હોય કે પ્રભુભકૃતિનું કાર્ય હોય મહારાજસાહેબ, આજ સુધીમાં એમાંના એક પણ કાર્યમાં અને પૈસાની ખેંચ પડી નથી.’ 
પાંત્રીસેક વર્ષના વર્ષનો યુવક બકરા ભરેલો ટ્રકને સાંતરીને બધા બકરાઓને પાંજરાપોળમાં મૂકી, જીવદયાનું કામ કરીને સીધો જ મળવા આવ્યો હતો. તેની આંખોમાં ખુશી હતી અને ચહેરા પર એ ખુશીની ચમક પણ દેખાતી હતી. મેં તેને સવાલ કર્યો.
‘છાશવારે ને છાશવારે સતત આવાં કાર્યો કર્યા જ કરતાં તને ક્યારેય પૈસાની ખેંચ પડતી જ નથી!’
‘ના, બિલકુલ નહીં.’
‘તારી પોતાની રકમ ખર્ચે છે?’
‘ના, મારી એવી કોઈ સ્થિતિ નથી.’ તેણે સહજ રીતે જ જવાબ આપતાં કહ્યું, ‘આ તો મુંબઈ છે મહારાજસાહેબ, અહીં ખૂણેખાંચરે એવા નરબંકાઓ પડ્યા છે કે જેમના ઉદાત્ત સ્વભાવની અને જેમની મસ્ત ઉદારતાની કોઈ કલ્પનાયે ન કરી શકે. આપ નહીં માનો પણ હકીકત એ છે કે મારે આવાં કાર્યો માટે રોજના દસ હજાર રૂપિયા જોઈતા હોય તોયે મને ખૂબ સહજતાથી એટલી રકમ મળી રહે અને લાખ રૂપિયો જોઈતો હોય તો તો પણ આપનારા નરબંકાઓ છે અહીંયા...’
‘શી વાત કરે છે?’
‘બિલકુલ સાચી વાત કરું છું...’ 
‘દાતાઓ એકના એક જ હોય છે?’
‘કેટલાક દાતાઓ એના એ જ હોય છે તો કેટલાક દાતાઓ નવા પણ હોય છે.’ 
રસ પડ્યો એટલે મેં વાત સહેજ લંબાવી.
‘એકાદ દાતાનો કોઈ વિશિષ્ટ અનુભવ...’
પેલા યુવકની આંખોમાં નવેસરથી ચમક આવી ગઈ.
‘છેને, અનેક અનુભવ પણ અત્યારે મને જે યાદ આવે છે એ અનુભવ કહું તમને.’ તેણે વાત કરવાની શરૂ કરી, ‘મારા ઘરથી થોડેક જ દૂર એક યુવક રહે છે. બહુ મોટું તો નહીં પણ ઠીકઠાક કહી શકાય એવું હીરાનું એનું કામકાજ છે. હું જે કાર્યો કરું છું એ કાર્યો કરવાની એનેય હોંશ તો બહુ છે પણ સમયના અભાવે એ કાર્યો એ કરી શકતો નથી પણ, એ કાર્યો માટે સંપત્તિ આપ્યે જવાની એની ઉદારતા ગજબની છે. એક દિવસ બન્યું એવું કે જીવદયાના કાર્ય માટે રકમની જરૂર પડતાં હું એને ઘેર પહોંચી ગયો. રકમ અંગે એની પાસે વાત મૂકી.’
તેણે સામે જોયાં વિના જ મને જવાબ આપ્યો.
‘મારી અત્યારે ભાવના નથી...’
‘પણ રકમની અત્યારે તાતી જરૂર છે.’
‘હશે, હું ના નથી પાડતો એ વાતની પણ અત્યારે બજારો તૂટેલાં છે, મંદી સખત છે. ઉઘરાણી આવતી બંધ થઈ ગઈ છે. તું જે કાર્યો કરે છે એમાં મને રસ પણ છે છતાં અત્યારે તને હું ૨કમ આપવાની સ્થિતિમાં નથી.’
‘જેવી તારી ઇચ્છા.’ 
હું ઊભો થઈને ત્યાંથી નીકળી તો ગયો પણ બીજે દિવસે રસ્તામાં એ યુવક મને મળી ગયો અને તેણે મને સામેથી ઊભો રાખ્યો.
‘એક વાત કરું?’
‘બોલને...’
‘કાલે તને રકમ આપવાની મેં ના પાડી દીધી એ બદલ હું તારી પાસે મિચ્છામિ દુક્કડં માગું છું.’
‘એમાં મિચ્છામિ દુક્કડં શું માગવાનું? રકમ આપવી કે ન આપવી એનો નિર્ણય કરવાનો અધિકાર તારો જ હતો અને એ અધિકારનો તે ઉપયોગ કર્યો. વાત પૂરી થઈ ગઈ. કોચવાટ રાખવાની જરૂર નથી...’
‘મારી એક વાત માનીશ?’
‘બોલ’
‘હવે પછી આવાં કાર્યો માટે રકમની જરૂર પડે તો તારે મારે ત્યાં અચૂક આવી જવું. હું કાલની જેમ ૨કમ આપવાની કદાચ ના પાડી દઉં તો તારે મને પૂર્વના મહાપુરુષોનાં દૃષ્ટાંતો આપીને પણ દાન માટે તૈયાર કરવો. પછીયે હું ન પીગળું તો તારે મને મોત યાદ કરાવવું, દુર્ગતિનો ડર બતાવવો; પણ રકમ લીધા વિના તારે ઘરની બહાર નીકળવું જ નહીં. ઉઘરાણી પતાવવા જનારો જે રીતે સામી વ્યક્તિ પાસે પૈસા કઢાવીને જ રહે છે એ જ રીતે તારે મારી પાસે પૈસા કઢાવી લેવા.’ 
મને બહુ નવાઈ લાગતી હતી એની વાતો સાંભળીને પણ એ અસ્ખલિત બોલ્યે જતો હતો. તેણે પોતાના ખિસ્સામાં હાથ નાખ્યો અને મને એક કવર આપ્યું.
‘લે આ ૧,૦૦,૦૦૦ રૂપિયા. કાલે તને ના પાડી દીધી હતી એના પ્રાયશ્ચિત્તમાં જે ક્ષમતા હતી એના કરતાં બમણાં દઉં છું પણ ભાઈ, કહ્યું એ માનજે, કરજે અને મારી પાસેથી પૈસા લઈને જજે.’
હું એ યુવકને જોતો રહ્યો અને જે યુવકે તેને મદદ કરી હતી એના વિશે વિચારતો રહ્યો. ધર્મને બચાવવાની કે પછી ધર્મને સાચવવા માટે મહેનત કરવી નથી પડતી, એની માટે જહેમત નથી ઉઠાવવી પડતી. એ આપમેળે પોતાનો માર્ગ કરીને પોતાનું અસ્ત‌િત્વ ટકાવી લેતો હોય છે. એવું જ પરોપકારનું છે. જ્યાં સુધી આ બન્ને યુવકો જેવા યુવાનો આ જગતમાં ત્યાં સુધી પ્રેમ અને કરુણા અકબંધ રહેવાના છે.