કેવું બોલવું? કેટલું બોલવું?

કેવું બોલવું? કેટલું બોલવું?

પ્રતીકાત્મક તસવીર

વિયર્ડ કહેવાય, ઘણાને વિચિત્ર પણ લાગે કે પછી અળવીતરો લાગે એવા સબ્જેક્ટ પર લખવાનું આજે મને સૂઝ્‍યું છે. નથી ખબર કે હું સાચું લખીશ કે નહીં, પણ મને જે ફીલ થયું છે એ જ મારે લખવું છે અને એ જ વાત મારે આજે તમને કહેવી છે.

વાતની શરૂઆત આપણે કૅફેથી કરીએ. મારું આજ સુધીનું ઑબ્ઝર્વેશન છે કે કૅફેમાં બે પ્રકારના લોકો આવતા હોય છે; એક, એવા જે ગ્રુપમાં હોય અને ગ્રુપમાં આવીને પણ સાવ ચૂપ બેસી રહે. માત્ર ગ્રુપ જ નહીં, કપલમાં આવ્યાં હોય તેઓ પણ કૅફેમાં આવીને તો એકદમ ચૂપ થઈ જાય અને જાણે બોલવાની મનાઈ હોય એ રીતે વર્તે. કૅફેમાં આવનારા બીજા પ્રકારના લોકો એ છે જેઓ સતત બોલતા હોય. તેમને એવું જ લાગે જાણે આ તેનું ઘર છે. આ જે બીજા પ્રકારના લોકો છે તેમને કૅફેનો અડધો સ્ટાફ ઓળખતો પણ હોય અને એ લોકો તેમને નામથી જ બોલાવતા હોય. એવું વર્તન કરે જાણે કે આ કૅફે તેમનું પોતાનું છે. તમારે જોવું હોય તો તમે જોજો કૅફેમાં, તમને પણ આ બે પ્રકારના લોકો જોવા મળશે. અફકોર્સ શરૂઆતના સમયમાં કદાચ કૅફે ખાલી જોવા મળે એવું પણ બને. કોરોનાના ડરના કારણે, પણ થોડા સમયમાં આ કૅફે બિલકુલ એવાં થઈ જશે જેવું હું કહું છે. બે પ્રકારના લોકોથી ભરેલું. એક, ચૂપ રહેનારા અને બીજા કૅફેને પોતાનું ઘર માનનારા.

ખરેખર તમે પણ ઑબ્ઝર્વ કરશો તો તમને પણ મારું આ માર્કિંગ સાચું લાગશે. આ બીજા પ્રકારના લોકોને ચૂપ રહેવું જ નથી. મેં જ્યારે માર્ક કરવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે મને એવા ઘણા લોકો મળ્યા કે કૅફેમાં હોય અને સાથે કોઈ ન હોય તો કોઈને કૉલ લગાડીને બેસી જાય. આ બીજા પ્રકારના લોકો તો તમને મૂવીમાં પણ જોવા મળે. જો ભૂલથી પણ તે એકલો (કે એકલી) આવ્યો હોય અને મૂવીમાં ઇન્ટરવલ પડે કે તરત જ એ ફોન કાઢીને કોઈને ને કોઈને ફોન લગાડીને તેની સાથે ફિલ્મની વાતો કરવા માંડશે. તેને ફિલ્મને ઉતારી પાડવામાં રસ નથી હોતો, પણ તેને બોલવા જોઈતું હોય છે. આ પ્રકારના લોકો એક્સટ્રોવર્ટ કૅટેગરીમાં આવતા હશે એવું મને લાગે છે. તેને બોલ્યા વગર નહીં ચાલતું હોય અને કાં તો તેને બોલવા ન મળે તો તે બેચેન બની જતો હશે. ઘણી વખત એવું પણ બનતું મેં જોયું છે કે આ રીતે બહાર સતત બોલતી રહેનાર વ્યક્તિ ઘરમાં કોઈ સાથે વાત ન કરતી હોય, પણ ઘરમાંથી બહાર નીકળે કે પછી કોઈ પર્ટિક્યુલર કંપનીમાં આવી જાય કે તે તરત જ ખીલવા માંડે અને બહુ બધી વાતો કરવા માંડે. આ પ્રકારના લોકોને હું રિઝર્વ્ડ પસર્નાલિટી ગણાવીશ. તેને કહેવું ઘણું છે પણ ફક્ત પોતાની વ્યક્તિ સામે જ બોલે જે તેને સમજવાની કોશિશ કરે છે કે પછી તેને સમજે છે. આવા લોકોની મને દયા આવતી રહી છે. તેમને બોલવાનો મોકો નથી મળતો કે પછી તે બોલે તો કોઈ તેને સાંભળતું નથી. આ જ કારણે તે ધીમે-ધીમે પોતાના કમ્ફર્ટેબલ ઝોનમાં આવી જાય છે. આ કમ્ફર્ટેબલ ઝોન પહેલાં આવી વ્યક્તિ એકલી પડી જતી હોય છે, જેને લીધે તેની જીભ પણ આપોઆપ પોતાની વ્યક્તિઓ સામે જ ખૂલતી થઈ જાય છે.

આ પ્રકારના લોકોમાં આપણા વડીલો પણ આવી જાય છે. મારું માનવું છે કે વડીલોને ખાસ સાચવવા, કારણ કે ઉંમરને કારણે જો તેમને ઘરમાં બોલવાની છૂટ ન મળે તો તમારે તમારો થોડો સમય તેમને સાંભળવામાં આપવો જોઈએ. તેમના મનમાં રહેલી વાત એ લોકો કહી શકશે, જે વાત તેઓ પોતાના ઘરે નથી કરી શકતા. તેઓ ચોક્કસ હળવાશ અનુભવશે અને તમને એની દુઆ મળશે એ બોનસ હશે.

લોકોને વધારે પડતી બોલવાની કે પછી સાવ ચૂપ રહેવાની બીમારી હોતી હશે એવું હું ધારી લઉં છું. જેઓ સતત બોલે છે તેઓ રેસ્ટલેસ મેન્ટાલિટી ધરાવતા હોય છે. એ લોકો સતત ઉતાવળમાં હોય છે અને દરેક કામને જલદી પૂરું કરવાની માનસિકતા ધરાવતા હોય છે. એનાથી સાવ ઊલટું, જે લોકો વિચારીને બોલે છે કે પછી ઓછાબોલા છે તેઓ શાંત કે પછી ગંભીર સ્વભાવના હોય છે અને તેઓ ક્યારેય કોઈ નિર્ણય ઉતાવળમાં નથી લેતા. આ મારું પર્સનલ ઑબ્ઝર્વેશન છે. બને કે મારી આ ધારણા ખોટી પણ હોય, પણ તમે જોશો તો તમને પણ દેખાશે કે જેઓ સતત બોલે છે તેઓ વિચારવાની આદત નથી ધરાવતા. જે લોકો ઓછું બોલતા હશે તેઓ દરેક કામ વિચારીને કરતા હશે.

આપણે ત્યાં તો બોલવાની વાત પર બે કહેવત છે.

પહેલી, ‘બોલે તેના બોર વેચાય.’

બીજી, ‘ન બોલવામાં નવ ગુણ.’

આ બન્ને કહેવતો પરથી મને હંમેશાં એક વાત સમજાય છે કે આપણે જે બોલીએ એની સામેવાળા પર સાચી અસર થવી જોઈએ અને આપણા શબ્દોથી કોઈને દુ:ખ ન લાગવું જોઈએ. તમે જોયું હશે કે દોસ્તીમાં આપેલી મોટી ગાળનું પણ ક્યારેય ખોટું નથી લાગતું અને રસ્તામાં બાઇક સહેજ અટકી ગયું હોય અને અજાણ્યો સામાન્ય બૅડવર્ડ કહેવાય એવા શબ્દો બોલી જાય તો પણ આપણને તરત જ હાડોહાડ લાગી આવે. કહેવાનો અર્થ એટલો જ કે ખાસ ધ્યાન રાખવું કે તમારા બોલવાથી ક્યારેય કોઈને દુઃખ ન થાય કે ખરાબ ન લાગે અને પ્રયાસ એવો પણ કરવો કે એવું જ બોલવું કે તમારી વાત સાંભળીને સામેની વ્યક્તિ ખુશ થાય. એક નાનકડી સ્પષ્ટતા પણ કરી લઉં. હું ખુશામત કરવાનું નથી કહી રહ્યો. ખુશામત અને સારા શબ્દોમાં ફરક છે એટલે આ વાતને ખોટી રીતે પણ નહીં સમજતા.

હમણાં એક ખૂબ સરસ વાત મેં વાંચી. ગુજરાતીમાં હતી અને મારી મમ્મીએ મને વંચાવી હતી. સરસ ક્વોટેશનમાં લખ્યું હતું, શું બોલીએ છીએ એના પર જ બધું આધારિત છે, બાકી કક્કો તો બધાનો એક જ છે. વાત કેટલી સરસ છે. ક્યારે શું બોલવું એની સમજદારી હોવી જરૂરી છે. જો તમને બોલતાં આવડે છે, પણ શું બોલવું અને કેવું બોલવું એની ખબર નથી પડતી તો એનો અર્થ એ જ થયો કે તમે માત્ર બોલતાં શીખ્યા છો, વાત કરતા નહીં. તમને માત્ર કક્કો આવડે છે, પણ તમને કઈ વાત ક્યારે કહેવી અને કેવા શબ્દોમાં કહેવી એની સમજદારી નથી. અમુક લોકો એવા છે જેઓ ઉત્સાહમાં આવીને કંઈ પણ બોલી નાખે છે અને પછી જ્યારે સમજાય ત્યારે અફસોસ કરતા બેઠા હોય છે. સીધો અર્થ એ છે કે તમારા મૂડને પણ તમારા બોલવા સાથે, તમારા શબ્દો સાથે અને તમારા કમિટમેન્ટ સાથે સીધો સંબંધ છે. લોકો એવી ભૂલ કરતા હોય છે કે અમુક જગ્યાએ બોલવામાં ખાસ છૂટછાટ લઈ લે અને એ છૂટછાટ પછી તેમને પોતાને જ નડે છે. ઑફિસમાં બૉસની સાથે કેવી મર્યાદા રાખવી જોઈએ કે બીજા કોઈ કલીગ સાથે કેટલા અંતરથી વાત કરવી એ ક્યાંય શીખવવામાં નથી આવતું. એ તો તમારે તમારી સમજદારી સાથે જ શીખવાનું હોય, પણ જો એ શીખવામાં તમે પાછા પડો તો તમારે એ ભૂલનું પરિણામ ભોગવવાની તૈયારી રાખવી પડે. જો તમારામાં એ કૌવત ન હોય, એ આવડત ન હોય, એ કુનેહ ન હોય તો તમારે પછડાટની પૂરી તૈયારી રાખવી પડે. મને હમણાં જ એક ફ્રેન્ડે બિઝનેસ માટે પૂછ્યું ત્યારે મને કહેવાનું મન થયું હતું કે કેવી રીતે બોલવું અને કેટલું બોલવું એ શીખવવાનું શરૂ કરી દે, જબરી ઇન્કમ થશે.