09 February, 2019 11:20 AM IST | | સંજય રાવલ
પ્રતીકાત્મક તસવીર
સંજયદૃષ્ટિ
મોટિવેશનલ સેમિનાર માટે મારે દેશભરમાં ફરવાનું બનતું રહે છે. લોકો મને સાંભળે અને મોટિવેટ થાય એવું દરેક વખતે ગમતું નથી હોતું. એવા લોકો મને મળે અને તેમને સાંભળવાની મજા આવે એ પણ ક્યારેક બહુ મજા આપી જાય છે. આવા મિત્રો પાસેથી મને મોટિવેટ થવાની તક મળે છે, તેમની પાસેથી ઘણું નવું જાણવા પણ મળે છે. આ જ કારણે હું એવી તક લેતો રહું છું કે જે શહેરમાં ગયો હોઉં એ શહેરની જાણીતી કે પછી મહત્વની હોય એવી વ્યક્તિઓને મળવા મળે તો એનો ચાન્સ લઈ લેવો. મુંબઈ આવ્યો હોઉં અને ઉદ્ધવ ઠાકરે કે પરેશ રાવલ જેવી વ્યક્તિઓને મળી લઉં અને જો બરોડા ગયો હોઉં તો એ શહેરના મહાનુભાવને મળી લઉં.
અગાઉ આપણી વાત થઈ છે કે આપણે ત્યાંની શિક્ષણપ્રણાલી બહુ વિચિત્ર છે અને એમાં તાત્કાલિક ધોરણે બદલાવ આવે એ બહુ જરૂરી છે. શું બદલાવ કરવા જોઈએ અને શા માટે એ બદલાવ કરવા જોઈએ એ વિશે પણ મારી માનસિકતા બહુ સ્પષ્ટ છે, પણ હું એવું ધારતો હતો કે મારા જ વિચારો એવા છે, પણ ના, એવું નથી. હમણાં મારે ગુજરાતના જાણીતા શિક્ષણકાર ગીજુભાઈ ભરાડને મળવાનું બન્યું ત્યારે તેમના વિચારો જાણીને પણ મને એ જ થયું કે આ બધું મારે પણ કરવું જ છે. આગળ વાત કરતાં પહેલાં કહી દઉં, ગીજુભાઈ ભરાડ ગુજરાતના શિક્ષણક્ષેત્રમાં ખૂબ માનનીય નામ. તેમના હાથ નીચે ભણીને અત્યાર સુધીમાં લગભગ પાંચ હજારથી વધુ ડૉક્ટર-એન્જિનિયર અને આર્કિટેક્ટ થયા હશે. હવે તે બિલકુલ રિટાયર્ડ છે અને લેખનનું કાર્ય કરે છે.
ગીજુભાઈ માને છે કે આપણી શિક્ષણપ્રથામાં આપણે બાળકોના માત્ર માનસિક વિકાસ પર જ ફોકસ કરીએ છીએ, જે ખોટું છે. હકીકતમાં તો આપણે બાળકના માનસિક, શારીરિક વિકાસની સાથોસાથ સર્વાંગી વિકાસ પર ફોકસ કરવાની જરૂર છે. જો સાર્વત્રિક વિકાસ થશે તો જ બાળક આવતી કાલના સમયમાં ટટ્ટાર ઊભો રહીને સૌકોઈ સામે લડી શકશે, હરીફાઈમાં ટકી શકશે અને ધારો કે જો તે ટકવામાં ક્યાંક નિષ્ફળ પણ ગયો તો તે પોતાની માનસિક પરિપક્વતા દેખાડીને નવેસરથી શરૂ કરવાની તૈયારી દર્શાવશે.
મને અંગતપણે લાગે છે કે આજના સમયના વિદ્યાર્થીઓને સૌથી વધારે જો કોઈ જરૂરિયાત હોય તો એ મોટિવેશનની છે. નાની અને સાવ વાહિયાત કહેવાય એવી વાતોથી તેમને ડિપ્રેશન આવે છે અને બાળકો સુસાઇડ જેવાં પગલાં ભરી લે છે. સ્કૂલમાં (હા, ખરેખર સ્કૂલમાં જ) ઓછા માર્ક આવ્યા હોય કે ટર્મિનલ જેવી ફાલતુ કહેવાય એવી એકાદ એક્ઝામના એક સબ્જેક્ટમાં ફેલ થયા હોય તો પણ ડિપ્રેશન આવી જાય. પેરન્ટ્સ મોબાઇલમાં ગેમ રમવા ન દે તો પણ ડિપ્રેશન આવી જાય. પપ્પા ખિજાય તો ડિપ્રેશન અને મમ્મી ખિજાય તો ડિપ્રેશન. ભાઈ પોતાનું નવું શર્ટ પહેરવા ન દે તો ડિપ્રેશન અને બહેન સ્કૂટીની ચાવી ન આપે તો ડિપ્રેશન. હું તો કહીશ કે ડિપ્રેશન લાવવા માટે આજનાં બાળકોને કારણ જોઈએ છે અને જો કારણ ન મળે તો પણ તેમને ડિપ્રેશન આવી જાય છે. ડિપ્રેશન પછીનું સ્ટેપ કયું, તો કહે, એક જ, સુસાઇડ. હમણાં રાજકોટમાં એક છોકરાએ સુસાઇડ કર્યું. કારણ ખબર છે તમને?
હૉસ્ટેલની ફી નહોતી ભરી એટલે પેરન્ટ્સને ફી ભરવા માટે કહેવાની તેને સૂચના આપવામાં આવી. એવું જરાપણ નહોતું કે તેના પેરન્ટ્સ હૉસ્ટેલની ફી અફૉર્ડ નહોતા કરી શકતા, પણ બસ, તેને સૂચના આપી એટલે ભાઈ હર્ટ થઈ ગયા. આપણે મૂળ ટૉપિક પર ફરી જઈએ એ પહેલાં એક વાત કહેવી છે મારે તમને. જો કોઈ બાળકને એવું લાગતું હોય કે સુસાઇડથી તેનો છુટકારો થઈ જશે તો તે બાળક યાદ રાખે, તે આવું સ્ટેપ લઈને આખી લાઇફ તેના પેરન્ટ્સ અને ફૅમિલીના અન્ય મેમ્બર્સને ડિપ્રેશનમાં ધકેલી દે છે. થોડા સમય પહેલાં એક ન્યુઝપેપરમાં સર્વે આવ્યો હતો કે જે ફૅમિલીમાં સુસાઇડની શરૂઆત થાય છે એ ફૅમિલીના દરેક સભ્યની સુસાઇડ કરવાની હિંમત વધી જાય છે અને પછી એવી ઘટનાઓ એ ફૅમિલીમાં બનતી રહે એવા ચાન્સિસ ઊભા થાય છે.
બાળકોને ખરેખર મોટિવેશનની જરૂર છે જે તેમને સ્કૂલમાંથી જ મળવું જોઈએ અને સ્કૂલ-ટાઇમથી જ તેને એ પ્રકારની કેળવણી મળવા માંડવી જોઈએ કે તે મોટિવેટ રહે, નાની-નાની વાતમાં અપસેટ કે ડિપ્રેસ ન થાય. બાળકોને સમજાવવું પડશે કે સ્કૂલમાં જે ભણાવવામાં આવે છે એ ભારરૂપ બિલકુલ નથી, પણ હકીકત તો એ છે કે એ ભણતર આવનારા ભવિષ્યનો પાયો છે. ભણતર ભારરૂપ બની ગયું છે એવું પહેલાં વડીલો બોલતા હતા, હવે એ જ વાત બાળકો બોલતાં થઈ ગયાં છે. હું તો કહીશ કે બાળકો સામે એ પ્રકારની ચર્ચાઓ પણ ન કરવી જોઈએ.
અપસેટનેસ કે ડિપ્રેશન ન આવે એ માટે બીજી પણ એક વાત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે. પેરન્ટ્સ પોતાના આંતરિક વિખવાદો બાળકોથી દૂર રાખે એટલે કે બાળકોની હાજરીમાં તે બન્ને ઝઘડા ન કરે.
હવે ફૅમિલી નાની થઈ ગઈ છે. એક કે બે બાળકોએ વાત પૂરી થઈ જાય છે. ગ્રૅન્ડપેરન્ટ્સ સાથે રહેતા નથી એટલે આપણને આપણાં દાદા-દાદીનાં જે લાડ મળ્યાં હતાં એ આ બાળકોને મળતાં નથી. અધૂરામાં પૂÊરું હસબન્ડ-વાઇફને પણ હવે એકબીજા સાથે એટલા પ્રૉબ્લેમ્સ છે કે તેમની વચ્ચે વાત તો થતી જ નથી, ઝઘડાઓ જ થાય છે. ખરેખર, તમે પણ જોશો તો તમને પણ દેખાશે. વાત ત્યારે જ થાય છે જ્યારે ઘરમાં મહેમાન આવે છે અને મહેમાન ન હોય ત્યારે ઝઘડા. બાળકો આ ઝઘડાઓ જોઈ-જોઈને પણ થાક્યાં છે, કંટાYયાં છે. તમે લડો, જો સાથે જ રહેવાનાં હો તો લડાઈ કરી લો, પણ એ લડાઈને કાયમી નહીં રાખો. જે પ્રfન માટે લડ્યા હો એ પ્રfનનો કાયમી અંત લાવો અને એ અંત લાવવાનું કામ પણ બાળકોની ગેરહાજરીમાં કરો. બાળકોની સામે તો તમે મૅચ્યોર છો એટલું દેખાડો. જો તમે બાળકોની હાજરીમાં પણ મૅચ્યોર ન બની શકતાં હો તો તમને ખરેખર એ બાબત માટે પનિશમેન્ટ મળવી જોઈએ કે તમે મૅચ્યોરિટીના અભાવ વચ્ચે પણ બાળકો કેમ કયાર઼્. માન્યું કે ચાલો, તમારાથી આવી ભૂલ થઈ ગઈ, પણ હવે એ ભૂલનું પુનરાવર્તન ન કરો. હવે મૅચ્યોરિટી દેખાડો, જેથી તમારાં બાળકોમાં પણ તમારા જેવી મૅચ્યોરિટી આવે અને ખોટી ગેરસમજણને એ ડિપ્રેશન ગણીને બેસી ન રહે.
આ પણ વાંચો : તમારું બાળક બ્રશ કરવા રોજ કેટલી ટૂથપેસ્ટ વાપરે છે?
વધુ એક મહત્વનું સૂચન.
આજે એટલાં ગૅજેટ્સ આવી ગયાં છે કે બાળકો શેરીમાં જઈને રમવાનું કે પછી ગ્રાઉન્ડમાં જઈને રમવાનું રીતસર ભૂલી જ ગયાં છે. સ્ર્પોટ્સ જ છે જે તમારામાં સ્ર્પોટ્સમૅન સ્પિરિટ લાવે છે. બાળક બહાર બધા સાથે રમશે તો તેનામાં ટીમસ્પિરિટ આવશે અને ટીમવર્કની ભાવના પણ તેને શીખવા મળશે, જે હવે તો ઘરમાં શીખવા નથી મળતી. અગાઉ તમને કહ્યું એમ, ફૅમિલી તો ન્યુક્લિયર બની ગઈ છે. આખા ઘરમાં ત્રણ કે મૅક્સિમમ ચાર લોકો જ રહે છે. ચાર જણ હોય એમાં પણ પેરન્ટ્સને મૂકી દો તો એક કે બે જ વ્યક્તિ, જે જોઈએ એ મળે. પપ્પા ના પાડે તો મમ્મી હા પાડી દે અને મમ્મી ના પાડી દે તો પપ્પા લાડ લડાવે. ટીમસ્પિરિટ અને સ્ર્પોટ્સમૅન સ્પિરિટનો અભાવ હવે ભારોભાર છે અને જ્યારે અભાવ હોય ત્યારે અપસેટનેસ સૌથી પહેલી હાવી થઈ જાય. જો આ અને આવી બીજી વાતો સ્કૂલના સમયથી જ સમજાવવામાં અને શીખવવામાં આવશે તો માત્ર સ્કૉલર જ નહીં, પણ સામાજિક દૃષ્ટિએ પણ ટૉપર હોય એવી પેઢીનું ઘડતર થશે.