માત્ર સેન્ટિમેન્ટ કામ કરી રહ્યું છે, ફન્ડામેન્ટલ્સ નહીં

સૌથી ખરાબ આર્થિક સંજોગોનું વર્ષ
જ્યારે કે બીજી બાજુ ભારતીય અર્થતંત્ર માટે નકારાત્મક સમાચાર આવતા રહે છે, જેમાં અગ્રણી રેટિંગ એજન્સી ક્રિસિલે ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં ભારતનો આર્થિક દર પાંચ ટકા (નેગેટિવ) નીચે જવાની ધારણા મૂકી છે. ક્રિસિલના અભ્યાસ મુજબ ભારતે અત્યાર સુધીમાં ત્રણ મોટી મંદી (રિસેશન) જોઈ છે ૧૯૫૮, ૧૯૬૬ અને ૧૯૮૦માં. આ ત્રણેય મહામંદી નબળા કે નિષ્ફળ ચોમાસાને કારણે હતી, જ્યારે આ વખતની સૌથી વર્સ્ટ મંદી કોવિડ-19 નિમિત્તે જોવાઈ છે. વાસ્તવમાં આ એક મેડિકલ ક્રાઇસિસ હોવાથી આર્થિક નિષ્ણાતો માટે પણ આગળ જતા શું થશે એ વિશે ધારણા બાંધવાનું કઠિન બની રહ્યું છે. પ્રથમ ક્વૉર્ટર નૉન-ઍગ્રિકલ્ચર સેક્ટર માટે સૌથી ખરાબ રહી શકે છે.

રાહતના કર્મ હમણા, પરિણામનાં ફળ પછી
અત્યારે મોટા ભાગના લોકો એવું માને છે કે સરકારે જે પાંચ રાહત પૅકેજ જાહેર કર્યાં અને રિઝર્વ બૅન્કે પણ જે પૅકેજ જાહેર કર્યું એની બજારે અવગણના કરી છે. વાત તો સાચી છે. બજારે આ રાહતોને આવકારી કે વધાવી નથી, કારણ કે આ રાહતોની અસર લાંબે ગાળે જ થવાની છે, એના અમલમાં પણ સમય લાગવાનો છે. હવે પછી લૉકડાઉન ખૂલશે ત્યાર બાદ કયા ધંધા કઈ રીતે શરૂ થાય છે? કયા ઉત્પાદન એકમો, વેચાણ-ટ્રેડિંગ એકમો કઈ રીતે કાર્યરત થાય છે એ પછી આર્થિક પ્રવૃત્તિનો ખરો તાગ નીકળવાનું શરૂ થશે. અલબત્ત, આ કાર્ય ધીમી ગતિએ જ થવાનું છે. વાસ્તવમાં કોરોના સામેની લડાઈનો ખરો કસોટીનો સમય લૉકડાઉન બાદ શરૂ થશે, જ્યારે કે વધુ સંખ્યામાં લોકો બહાર નીકળશે, એકબીજાને મળશે, બજારો ભરાશે, ઑફિસો ખૂલશે વગેરે. હા, તો સરકારી અને રિઝર્વ બૅન્કના રાહત પૅકેજની અસર પણ એ પછી જ દેખાવાની શરૂ થશે. અલબત્ત, સરકારે એના અમલમાં સાવચેતી, વ્યવહારદક્ષતા અને કાર્યક્ષમતા જાળવવી જોઈશે. રાહત પૅકેજની સફળતાનો આધાર એનો અમલ બનશે. આમ આ રાહત પૅકેજથી હાલમાં ભલે રાહત થઈ નથી, પરંતુ એનું રિઝલ્ટ આગામી સમયમાં (મિનિમમ છથી બાર મહિના) જોવા મળવાનું શરૂ થશે. હાલ તો જીડીપી જ શૂન્ય અથવા નેગેટિવ રહેવાની વાત થતી હોય ત્યાં બજારને કે ઇકૉનૉમીને બળ મળે ક્યાંથી? આ બળના અભાવે સેન્ટિમેન્ટ સુધરે ક્યાંથી? એકલી પ્રવાહિતા કોઈ નક્કર પરિણામ આપી શકે નહીં અર્થાત્ લાંબા સમયની રાહ જોવાની જેમની પાસે ધીરજ-વિવેક અને ક્ષમતા હોય તેઓ જ માર્કેટમાં દરેક મોટા ઘટાડામાં શૅર જમા કરતા જાય. બાકીના લોકો મ્યુચ્યુઅલ ફંડની ઇક્વિટી કે બૅલૅન્સ યોજના પર વધુ જોર રાખે.

લૉકડાઉન પહેલાં અને બાદ સેન્સેક્સ
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ બાવીસ માર્ચથી દેશભરમાં લૉકડાઉનની જાહેરાત કરી હતી. એ પછીનો દિવસ ૨૩ માર્ચ સોમવાર હતો, જે દિવસે સેન્સેક્સ ૩૯૩૫ પૉઇન્ટના કડાકા સાથે ૨૫૯૮૧ની નીચી સપાટીએ પહોંચી ગયો હતો, જ્યારે નિફ્ટી ૧૧૩૫ના કડાકા સાથે ૭૬૧૦ પહોંચી ગયો હતો. આ સેન્સેક્સ લૉકડાઉન પૂર્વે જાન્યુઆરી અને ફેબ્રુઆરીમાં ૪૧૦૦૦ ઉપર જઈ આવ્યો હતો. એપ્રિલના અંતે સેન્સેક્સ રિકવર થઈને ૩૩૭૧૭ બંધ આવ્યો હતો, જ્યારે મેમાં સેન્સેક્સ સતત ૩૦થી ૩૨૦૦૦ની રેન્જમાં રહ્યો છે. વીતેલા સપ્તાહમાં સેન્સેક્સ પુનઃ સુધારા સાથે ૩૨૪૨૪ અને નિફટી ૯૫૮૦ પહોંચી ગયો હતો. એક વાત નોંધવી રહી કે બજાર અતિ બુરા આર્થિક સંજોગોમાં પણ ઝાઝૂ તૂટી જતું નથી. ઉપરથી સુધરતું પણ રહે છે. જોકે ઇન્ડેક્સના ઉછાળા સિલેક્ટિવ સ્ટૉક્સને કારણે હોય છે એ યાદ રાખવું જરૂરી છે. આવા સમયમાં સાવચેતી વધુ જરૂરી બની જાય છે. લૉકડાઉનના બે મહિનામાં સેન્સેક્સ ૬૦૦૦ પૉઇન્ટથી વધુ રિકવર થયો છે. અલબત્ત, ગમે ત્યારે ઇન્ડેક્સ તૂટી પણ શકે છે. વાસ્તે, વર્તમાન સુધારાને તેજી સમજી દોરાઈ જવું નહીં. લૉકડાઉન બાદ બહાર નીકળતી વખતે જેટલી કાળજી લેવાની છે એટલી કાળજી બજારમાં રોકાણ કરતી વખતે પણ લેવાની રહેશે.