Dinkar Joshi

વર્ષો પૂર્વે યુવાન બૅરિસ્ટર વલ્લભભાઈ ઝવેરભાઈ પટેલ આણંદની અદાલતમાં પોતાના અસીલ વતી દલીલો કરી રહ્યા હતા ત્યારે તેમને આવો જ એક તાર મળ્યો હતો

કોઈ પણ ધર્મના અનુયાયીઓ અઠવાડિયે કોઈ એક ચોક્કસ દિવસે અને ચોક્કસ સમયે પરમાત્માનું સ્મરણ કરીને એના ચરણ પાસે એક ક્ષણ બેસી જવાના આગ્રહી છે. આ મૂળ વાતને ભૂલી જઈને ધર્મને એક શાસકીય સ્વરૂપ આપી દેવામાં આવે છે

જગતના બધા જ માણસો કંઈ સારા નથી હોતા, એજ રીતે બધા જ માણસો કંઈ ખરાબ પણ નથી હોતા. આપણે પોતે પણ કેટલાક માટે સારા હોઈએ છીએ તો કેટલાક માટે ખરાબ. આપણે જેને ખરાબ કહેતા હોઈએ છીએ તેને સારા કહેનારા સેંકડો માણસો હોય છે

કોઈ પણ માણસ એક ચોક્કસ જીવનરીતિમાંથી બીજી જીવનરીતિમાં રહેવા માટે બળપૂર્વક ધકેલાઈ જાય છે ત્યારે તેના આરંભના દિવસો અવશ્ય સુખમય હોતા નથી, પણ વખત જતાં એ બધું ગોઠવાઈ જાય છે

કોઈ જીવાત્મા કાયમી નથી, ક્યારેક ને ક્યારેક સૌકોઈએ જવાનું છે, મૃતદેહ બનવાનું છે. બીજાના મૃતદેહ પાસે ઊભા રહીને ઘડીક એ જ વિચારવાનું છે કે આ જીવાત્માને મૃતદેહ બનાવી દેવામાં ક્યાંક અને ક્યાંક, પ્રત્યક્ષ કે અપ્રત્યક્ષ સ્વરૂપે પોતાનું તો કંઈ યોગદાન નથીને?

આ ૧૬ કલાકનો પ્રવૃ‌‌ત્તિકાળ કામ વગરના શું-શાથી ભરેલો હતો તો ૮ કલાકનો નિવૃ‌‌ત્તિકાળ પણ કામના શું-શાથી ભરેલો નથી?

આપણા વહેવારિક સંબંધોમાં પણ સાડાબાર ફુટનું માપ આપણે સૌએ આત્મસાત્ કરી લીધું છે. આપણે કોઈ પણ ગોળીને આપણી માનીને શિકારનો જશ લઈએ છીએ કે પછી માપપટ્ટીના તગડાને એકડો બનાવીને હાંકે રાખીએ છીએ

આત્મકથા લખવાથી મોટાઈ વધે છે એવો એક ભ્રમ સમાજના અગ્રણીઓમાં વખતોવખત દેખાય છે

આદિ કાળથી આજ સુધીનો ઇતિહાસ તપાસીએ તો પૃથ્વી ઉપર માણસ ક્યાંય ને ક્યાંય યુદ્ધ ન કરતો હોય એવું જોવા નહીં મળે.

મોટા માણસની વિશેષતા એ શું કહે છે અને કેવી રીતે કહે છે એના આધારે મૂલવી શકાય છે. આ મુલવણી કેમ કરવી એ આપણા હાથની વાત છે

શિક્ષણપદ્ધતિ નવી હોય કે જૂની, પાયાનાં મૂલ્યો અને સંસ્કાર પાઠ્યપુસ્તકથી ખૂબ આગળનું ગંતવ્ય સ્થાન છે

સમાચાર શબ્દનો અર્થ પણ સમજવા જેવો છે. સમાચાર એટલે સમ વત્તા આચાર. સદાચારના વૈકલ્પિક અર્થમાં આ શબ્દ પ્રયોજાયો છે. દુરાચારના વિરોધી શબ્દ તરીકે આપણે સદાચાર શબ્દ વાપરીએ છીએ, સમાચારને પણ આ રીતે પ્રયોજી શકાય. એનો અર્થ એ થયો કે જે કંઈ સારી ઘટનાઓ આસપાસ બને છે

બહારગામ જવા માટે અગાઉથી જ ચીવટાઈથી તૈયારી કરીએ છીએ. ઝીણી-ઝીણી જરૂરિયાતો યાદ કરીને સામાન બૅગમાં ભરીએ છીએ. કંઈ ભુલાઈ ન જવાય એની કાળજી રાખીએ છીએ. પણ પેલી લાંબી યાત્રાએ જવાનું અવશ્ય છે એની જાણકારી હોવા છતાં એ યાત્રાનો સામાન ભરવાની ક્યારેય તૈયારી કરી છે?

વિદ્વાન અને વિદ્યાપુરુષ એ બન્ને સમાનાર્થી શબ્દો નથી. વિદ્વાન તો શબ્દકોશને પણ ગણાવી શકાય

ઘીનો દીવો જો વ્રતધારીનાં હોમહવન, પૂજાપાઠ કે ઉપવાસને એના ઉપાસ્ય દેવ સુધી પહોંચાડી શકતી હોય તો એ જ્યોત ભારે શક્તિશાળી હોવી જોઈએ એ વિશે સહેજ પણ કુશંકા નહોતી.

જે બે પક્ષો પાસે પરસ્પર પૂરાં ૨૫ વર્ષ સુધી નાહવાનિચોવવાનો સંબંધ સુધ્ધાં નથી હોતો તેમને પ્રેમના નામે નિચોવી નાખવાં એ કોઈ રીતે વાજબી નથી. સંભવિત પણ નથી અને છતાં આને જ આપણે પવિત્ર અને શુદ્ધ વ્યવહાર કહીએ છીએ

‘રમકડું’ નામનું એક બાલમાસિક ત્યારે પ્રગટ થતું અને આ બાલમાસિકની આ ચોક્કસ દિવસે તે પ્રતીક્ષા કરતો. છાપાવાળો દૂરથી દેખાતો ત્યારે તે રાજી-રાજી થઈ જતો. આમ તો તે બાળક લાંબા વખતથી પથારીવશ હતો. હરવાફરવાની કે બેઠા થઈને રમવાની પણ તેને છૂટ નહોતી

જે ધર્મ માણસે પોતાની આત્મશાંતિ માટે ઊપજાવી કાઢ્યો એ જ ધર્મ માનવઇતિહાસમાં વધુમાં વધુ અશાંતિકારક બન્યો છે. મારો ધર્મ બીજા બધા ધર્મો કરતાં ચડિયાતો છે અથવા બીજા બધા ધર્મો મારા ધર્મ કરતાં ઊતરતા છે એ કોઈ ધાર્મિક માન્યતા નથી.

પોતાના રોજિંદા કામમાં ક્યાંક ઉપયોગી થાય એવી વાત જાણવા અને સમજવા પ્રયત્ન કરો તો એમાં કશું ખોટું નથી. બાકી જે પોતાને હાલ તરત ઉપયોગી નથી અથવા જેમાં પોતાને રસ નથી એવી કોઈ વાતથી તે અલિપ્ત રહે એમાં જ ચિત્તને હળવાશ મળે છે

વ્યવહારમાં ભલે ઘણાંબધાં ખાનાં ખુલ્લાં હોય, પણ માણસે એક ખાનું બંધ રાખવું જોઈએ. આ બંધ ખાનું તેનું વ્યક્તિત્વ છે. વાસ્તવમાં જીવનના છેલ્લા શ્વાસ સુધી આ ખાનું અકબંધ રહે એમાં વ્યક્તિની ચોક્કસ ઓળખ પ્રતિપાદિત થાય છે